Abstract:

Türkçede biçimleri aynı işlevleri ve kategorileri farklı eklerin bulunuşu {-n} ekinin farklı tabanlarda farklı işlevlerde kullanılmasını gerektirmektedir. Ancak {-n} eki, söz konusu olduğunda ilk akla gelen, ekin dönüşlülük işlevidir. Bu nedenle -n’li eylem tabanları sıklıkla dönüşlü sayılır. Bu çalışma {-n} ekinin birbirinden farklı işlevlerini öne çıkarmayı hedeflemekle birlikte konu, dönüşlülük ekinden hareketle değerlendirilecektir. {-n} eki, eylemden eylem yapan türetme eki (aldan-, barın-, giyin-, mırıldan-, tiksin-vb.), eylemden ad yapan türetme eki (akın, basın, düğün, ekin, gelin, tütün vb.), addan ad yapan türetme eki (derin, kayın, yalın, yelin vb.), eylem işletme eklerinden edilgenlik eki (İzge bebek yıka-n-dı ama banyo henüz temizle-n-me-di. Ansızın kapı üstümüze kapa-n-dığından kimse ara-n-a-ma-dı.) ve dönüşlülük eki (Güzelce yıka-n-dı-m, tara-n-dı-m, beze-n-di-m, seni bekliyorum.) olmak üzere sistemde pek çok işlevde kullanıma çıkar. Gösterenleri aynı, gösterilenleri farklı dil birimlerinin varlığının yol açtığı {-n} ekinin bu çok işlevli kullanımı, bazı sıkıntıları da beraberinde getirir. Sıklıkla çatı değiştirme göreviyle kodlanan edilgenlik ve dönüşlülük ekleri, hem çatı eki hem de eylemden eylem yapan türeme eki olarak değerlendirilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda çatı eklerinin türetme eki olmadığı, temel işlevlerinin özne yüklem arasındaki ilişkileri düzenlemek olduğu görüşünün öne çıktığı söylenebilir ancak bu kez {-n} eki, başka eklerle karıştırılır; edilgenlik eki alan eylemlerin dışındaki –n’li tabanlar, dönüşlü eylem; ek de dönüşlülük eki olarak değerlendirilir.

Keywords: