Abstract:

Türk kültürünün yapı taşlarından birisi olan geleneksel dokumalar çeşitli amaçlar için üretilmiştir. Günlük kullanım eşyası olarak ya da çeyizlik amaçlı üretilen geleneksel dokumalar, motifleri bakımından da çeşitli anlamları bünyelerinde barındırmaktadır. Anadolu insanının duygu ve düşüncelerini yansıtmakta en etkili iletişim aracı olan geleneksel dokumalar aslında sessizliğin sesi ve duyulmayan bir haykırıştır. Anadolu’daki önemli inançlardan birisi de kuşkusuz nazar inancıdır. Bu çalışma ile Anadolu halk inançları arasında bulunan, kültürümüzde ve toplumumuzda önemli bir yeri olan nazar inancına ve nazar inancına bağlı olarak ortaya çıkmış olan muska motifi tespit edilmiş, bu motifin hangi amaçlar için kullanıldığı, geleneksel dokumalardaki durum tespiti yapılarak dokumalardaki kullanımına ve yüklenen anlamlarına dikkat çekilmiştir. Muska motifinin belgelenerek bu konuda araştırma yapacak araştırmacılara kaynaklık etmesi ve geleneksel kültürümüzün içinde var olan bu motifin gelecek nesillere tanıtılması amaçlanmıştır. Yöntem anlayışımız ışığında amaca ulaşmada gerekli araçlar olan gözlem, söyleşi ve yerinde inceleme teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca dokumalarda tespit edilen muska motiflerinin çizimleri yapılarak ve fotoğraflanarak belgeleme işlemi gerçekleştirilmiştir. Motifler, simgeler ve semboller bir uygarlığın dili ve yazıtları kadar çok şey anlatabilen sembollerdir. İnsanoğlunun eskiden beri bir tutkusu haline gelen süslemek ve süslenmek geleneksel Anadolu halı ve kilimlerinde çeşitli ebat, renk, simge ve semboller ile ifade edilmiş motifler şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Çeşitli duygu ve düşünceleri anlatmada kullanılan motiflere yüklenen anlamların zenginliği ve çeşitliliği, geleneksel dokumaların tarih boyunca ileri bir düzeye ulaşmasını sağlamıştır. Geleneksel dokumalarda görülen motifler, taşıdıkları anlamlara göre gruplara ayrılarak bir sınıflamaya tabi tutulmuşlardır. Doğum ve çoğalma ile ilgili motifler, yaşamı simgeleyen motifler, ölüm ile ilgili motifler şeklinde üç ana grupta incelenmektedir. Konumuz olan muska motifi ise yaşamı simgeleyen motifler grubunda bulunan korunma ile ilgili motifler arasında yer almaktadır. Geçmişten günümüze tüm toplumlarda bilinçli ya da bilinçsiz olarak koruma amaçlı ortaya çıkan ve inanç sistemi içerisinde önemli bir yer tutmayı başaran nazar ve nazar ile ilgili motifler, geleneksel dokumalarda da önemli ölçüde kullanılmıştır. Geleneksel yaşamda halk, göz değmeye karşı korunmanın en kolay yolunu dokumalarına nazar motifini dokumakta bulmuştur. Bu nedenle nazara iyi gelmesi amacı ile halı ve kilimlerin başlangıcında ve bitiminde yer alan kilimlik olarak adlandırılan kısma göz motifi dokunmaktadır. Böylece, dokumaya ve dokuyucuya göz değmesinin önleneceği düşünülmektedir. Ayrıca dokumaların bir yerinde mavi boncuk kullanarak nazara karşı önlem alanlar da bulunmaktadır. Göze göz ile karşılık vermek en basit karşı koyma tekniği olarak kabul edilmiştir. Gözden çıkan vurucu kuvvetin zararından korunmanın tek yolu olarak yine gözden faydalanılmıştır. Bu yüzden göz şeklindeki her nesne ya olduğu gibi ya da renk ve biçimi değiştirilerek nazarı uzaklaştırıcı muska motifi olarak dokumalarda yerini almıştır. Üçgen en basit şekli ile karşımıza çıkan muska motifidir. Genel olarak geometrik bir form olan eşkenar üçgen ile sembolize edilen muska motifi yörelere göre oldukça çeşitlilik göstermektedir. Geleneksel dokumalarda muska motifi korkulardan korunmak için sıklıkla kullanılan bir motif olmuştur. Muska motifinin yer aldığı dokumalar bu yüzden Anadolu insanının gözünde çok değerlidir. Çünkü dokuyanın evini, mutluluğunu nazardan ve kem gözden koruduğuna inanılır ve yere serilen bir çeşit nazarlıktır.

Keywords: