Abstract:

Asıl adı Alâeddin Ali Bey b. Abdülkerim olan Tebrizli Mimar Ali, Osmanlı Devleti'nde daha fazla, Acem Ali, Esir Ali ismiyle tanınmıştır. 1514 Çaldıran zaferinden sonra Tebriz'e giren Sultan Selim (1512-1520), Amasya dönüşünde üç bin civarı Azerbaycanlı ilim ve sanat erbabını Osmanlı Devleti’ne getirdiği bilinmektedir. Safevi Devleti'nde "ustatların nazırı" olan Acem Ali de, bu kafilenin içinde 12 Nisan 1515 yılında Amasya'dan İstanbul’a gönderilmiş ve Sultan Selim tarafından kendisine 1519. yılda Baş mimarlık görevi verilmiştir. Acem Ali, Osmanlı mimarisine klâsik Osmanlı mimarîsi ile İran üslûbunu birleştirerek, Osmanlı Devleti'nde bu zamana kadar iki camiide az kullanılan “toplu plân” mimari üsulunu tam olarak uygulamıştır. Aynı yöntem, daha sonra Mimar Sinan (1489-1588) tarafından daha da geliştirilerek kullanılmıştır. Bu sebepten olsa gerek, Acem Ali’nin inşa ettiği Gebze’deki Çoban Mustafa Paşa Camii ile İstanbul Sultanahmet’teki İbrahim Paşa Sarayı gibi Mimar Sinan tarafından tamir ve tâdil edilmesinden sonra, ona mal edilmesine yol açmıştır. Acem Ali, İstanbul Sultan Selim Camii ile Şehremini’de kendi parasıyla Mimar Acem Camii’ni yapmıştır. Bundan başka, üslûp ve mimarî özelliği Acem Ali’ye ait olup, kitâbesi bulunmayan birçok yapıt bilinmektedir. Bu durumda olan başlıca eserler ise, Saray Bosna’da Gazi Hüsrev Bey Külliyesi, Sofya’da Kadı Seyfeddin, Manisa’da Sultan, Trabzon’da Hatuniye, Konya’da Sultan Selim, Çorlu’da Süleymaniye, Tekirdağ’a bağlı Saray’da Ayas Paşa, İstanbul Fatih’te Bali Paşa, Eyüp’te Cezerî Kasım, Sütlüce ve Silivri’de Pîrî Mehmed Paşa camileri ile Topkapı Sarayı’nda Bâbü’s-Selam’dır. Osmanlı Devleti’nde Sultan Selim ve Kanunî Sultan Süleyman (1520-1566) dönemlerinde yaklaşık iyirmi sene başmimarlık görevini yapmış olan Tebrizli Acem Ali, 1539 yılının yazında vefat etmiş ve kendisinden sonra bu göreve Mimar Sinan getirilmiştir.

Keywords: