Abstract:

Bu çalışmada kaynağını Kuzey Afrika, Arap Yarımadası ve İran çöllerinden alarak Güneydoğu Anadolu Bölgesine çökelen tozların sosyo-ekonomik faaliyetler üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Çalışmaya konu olan saha Türkiye’nin güneydoğusunu oluşturmaktadır. Bölge güneyden Suriye ve Irak ile komşuyken, kuzeyindeki Doğu Anadolu Bölgesinden Güneydoğu Toroslar ile ayrılmaktadır. Gaziantep, Şanlıurfa ve Diyarbakır gibi büyükşehirleriyle yaklaşık 10 milyon nüfusa sahip olan bölgenin batısında ise Adana Bölümü yer almaktadır. Çalışmanın amacı; Güneydoğu Anadolu Bölgesine çökelen çöl tozlarının; kaynak bölgelerini, taşınım güzergâhlarını, yıl içindeki seyrini belirleyerek, tarım, turizm, ulaşım gibi beşeri ve iktisadi faaliyetlerin bu tabiat olayından nasıl etkilendiğini tespit etmektir. Bu amaca yönelik olarak Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden sağlanan verilerle toz taşınımının aylara ve mevsimlere göre dağılımı belirlenmiş, uydu görüntülerinden faydalanılarak tozların kaynak bölgeleri ve taşınım güzergâhları tespit edilmiştir. Bölgedeki farklı illerde tozun çökeldiği yüzeylerden örnekler alınarak analiz edilmiş ve çöl tozunun elementel yapısı belirlenmiştir. Bunun yanı sıra arazi çalışmaları, yerel ve ulusal medyada çıkan haberlerden faydalanılarak çöl tozlarının yöredeki sosyo-ekonomik faaliyetleri nasıl etkilediği açıklanmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi konumu ve doğal ortam özelliklerine bağlı olarak Türkiye’nin çöl tozlarından en fazla etkilenen bölgesidir. Bölgede yer şekillerinin sade olması toz taşınımını kolaylaştırırken kuzeyinde bulunan Güneydoğu Toroslar toz kütlelerinin kuzeye geçişini azaltarak burada çökelmesine ortam hazırlamaktadır. Araştırma sonucunda bölgeye yağışlarla birlikte ya da kuru olarak çökelen çöl tozları içerisinde alüminyum, krom, nikel, çinko gibi ağır metallerin bulunduğu tespit edilmiştir. Çöl tozlarının doğal ve beşeri ortamlarda kirlenmeye neden olduğu, havalandırma ve enerji sistemlerinde bozulmaya ve enerji kaybına neden olduğu çalışmanın tespitleri arasındadır. Çöl tozu taşınımının yoğun olduğu günlerde hava, kara ve deniz yolu ulaşımında aksaklıklar yaşandığı, açık havada gerçekleştirilen beşeri ve iktisadi faaliyetlerin olumsuz etkilendiği tespit edilmiştir.

Keywords: