Abstract:

Doğal kaynaklar ve çevrenin korunumu, bir ekonomide hem arz hem de talep edenleri ilgilendiren çok boyutlu ve küresel bir konudur. Genellikle ekonomik büyüme ve sürdürülebilirlik ekseninde ele alınan bu konuya ilişkin olarak, üreticilere fiyat ve vergi bazlı birçok yaptırım uygulanmaktadır. Diğer yandan tüketicilerin de uygun çevre davranışı geliştirmeleri için çalışılmaktadır. Bu anlamda tüketicilerin tercih ettikleri ürünler, enerji tasarrufu ve geri dönüşüm davranışları önem arz etmekte; iktisat politikasınca tüketicilerin enerji taleplerini düşürmeleri ve çevre yanlısı davranışlar geliştirmeleri arzulanmaktadır. Ancak, tüketim davranışının karmaşıklığı göz önüne alındığında mevcut teori ve politika önerileri yeterli gelmemektedir. Çünkü tüketiciler çoğunlukla yerleşik iktisat teorisinin varsaydığı gibi rasyonel davranmamakta; fayda-maliyet analizi doğrultusunda kendileri için en iyi kararı al(a)mamaktadırlar. Bu noktada davranışsal iktisat, özellikle psikolojiden aldığı içgörülerle iktisadın açıklayıcı gücünü arttırmaktadır: Davranışsal iktisadın çevre araştırmalarında, fayda-maliyet analizine göre maddi olarak daha kazançlı seçenekler mevcutken dahi, tüketicilerin statüko yanlılığı, kayıptan kaçınma, batık maliyet etkisi, şimdiki zaman yanlılığı, bulunabilirlik sapması gibi bilişsel kısıtlarca veya sosyal norm ve güven gibi sosyal etkilerce rasyonel-olmayan tercihlerde bulundukları gözlemlenmektedir. Böylece davranışsal iktisat tüketicilerin karar alma davranışlarında neden ve nasıl rasyonel davranıştan saptıklarını ortaya koyarak, yerleşik iktisadın tüketicilerin edindikleri bilgiler doğrultusunda optimal kararlar aldıkları varsayımını terk etmektedir. Dolayısıyla, politika önerileri de farklılaşmaktadır. Yerleşik iktisat tüketicilere davranışlarının sonuçlarına dair bilgi verilmesi ya da parasal teşvik ve caydırıcılar üzerinde dururken, davranışsal iktisat psikolojik ve sosyal içerikli parasal-olmayan unsurları da dikkate almaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı davranışsal iktisadın içgörülerinin çevre yanlısı davranışlara nasıl entegre edildiğini dünyadan örnekleri inceleyerek araştırmak ve bu doğrultuda Türkiye'deki tüketicilerin çevreye ilişkin tutumlarına dair olası politika önerilerini tartışmaya açmaktır.

Keywords: