Abstract:

Öz: Ortaçağ İslâm dünyasının bibliyografyasında akademik yorumların (şerh) baskınlığı, bu şârihlerin yazdığı entelektüel çevrenin can çekiştiğinin çoğunlukla öne sürülmesine sebep olmuştur. Mamafih bu makale, bu çevrenin bütünüyle cansız/sönük olmadığını göstermeye teşebbbüs edecektir. Akademik şerh, kesinlikle eski fikirleri tekrar eden bir egzersiz değildir; bundan daha çok bir tartışma ve çekişme arenasıdır. Bu “cedelci” (agonistik) özellik, öteki bilim adamlarının da (yani G. Makdîsî ve J. van Ess) işaret ettiği gibi, İslâm dünyasının geleneksel eğitiminin bir karakteristiğidir. Bu tartışmanın bir örneği, bütünüyle Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm’una dayanan yorumlar geleneğidir. Bu makale, sonraki yazarların, onun argümanlarını yüzyıl sonra Telhîsü’l-Miftâh’ında özetleyen Hatibu Dımeşk el-Kazvînî’yle tartıştırmak için Sekkâkî’yi dikkate aldıklarını gösterecektir. İki sonraki şârih, yani Sadudddin et-Taftazânî ve Seyyid Şerîf el-Cürcânî de, hem Sekkâkî hem de Kazvînî’ye dayanan süper şerhlerinde (haşiye) ortaya koydukları tartışmalarıyla meşhurdurlar. Anahtar kelimeler: Tartışma, es-Sekkâkî, et-Taftazânî, Kazvînî, Cürcânî, şerh, hâşiye, ihtisar, Miftâh, Telhîs, Misbâh, Muhtasar, Mutavvel. Controversy in a Tradition of Commentary: The Academic Legacy of al-Sakkākī’s Miftāh al-‘Ulūm Abstract: The predominance of academic commentary (sharh) in the bibliography of the medieval Islamic world has suggested to many that the intellectual environment in which these commentators wrote was moribund. This paper attempts to show, however, that this environment was not quite so lifeless. Academic commentary was not necessarily an exercise in repeating old ideas, but rather an arena for debate and controversy. This “agonistic” quality was characteristic of traditional education in the Islamic world, which other scholars (e.g., G. Makdîsî and J. van Ess) have described. The example for this argument is the tradition of commentaries based ultimately on Muhammad al-Sakkaki’s Miftâh al-’Ulûm. The paper shows that later authors considered al-Sakkâkî to argue, as it were, with Khatîb Dimashq al-Qazwînî, who summarized al-Sakkaki’s arguments one hundred years later in his Talkhis al-Miftâh. Two later commentators, namely, Sa’d al-Din al-Taftazânî and al-Sayyid al-Sharif al-Jurjânî, were also well known for the disputes they conducted in the super commentaries they based on both al-Sakkaki and al-Qazwînî. Keywords: Controversy, al-Sakkâkî, al-Taftazânî, Qazwînî, Jurjânî, commentary, super-commentary, abrigdement, Miftâh, Talkhîs, Misbâh, Mukhtasar, Mutawwal.

Keywords: