Abstract:

1813 tarihli Gülistan Anlaşması ve 1828 tarihli Türkmençay Anlaşması, Azerbaycan topraklarını ikiye bölmüş, Güney Azerbaycan bölgesini İran'ın kuzeybatısında bırakmıştır. Bu anlaşmalar sadece coğrafi olarak değil, aynı zamanda Azerbaycan halkını da ikiye ayırmıştır. Bu dönemden itibaren İran'ın sınırları içinde yaşayan halk, Güney Azerbaycan Türkleri olarak adlandırılmıştır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) döneminde, çeşitli halklar, 20. yüzyılın sonlarına kadar milli kimliklerini koruma konusunda zorluklarla karşılaştı. SSCB yönetimi altında, bu toplulukların kültürel özellikleri ve kimlikleri sıklıkla bastırıldı, kısıtlandı veya görmezden gelindi. Bu süreçte, bu halklara kendi kültürlerini yaşamalarına izin verme konusunda sınırlamalar getirildi ve bu durum birçok baskıyla sonuçlandı. Mihail Gorbaçov'un SSCB'nin başına gelmesi ve açıklık (glasnost) ile yeniden yapılanma (perestroyka) reformlarını hayata geçirmesi, bu bölgede yaşayan topluluklar için özgürlük ve bağımsızlık mücadelelerinin tohumlarını atmıştır. Azerbaycan'da da benzer gelişmeler yaşanmıştır. Ancak Sovyet yönetiminin sert müdahalesi sonucunda, "Kara Yanvar" olarak anılan olaylar 20 Ocak 1990'da gerçekleşmiş ve birçok insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Bu olayların ardından özgürlük ve bağımsızlık arzusu daha da alevlenmiş, halk bir araya gelerek büyük bir mücadele başlatmış ve Azerbaycan Cumhuriyeti'ni kurmuştur. Bu gelişmeler, İran'da yaşayan Güney Azerbaycan Türkleri için umut verici bir dönemin başlangıcını işaret etmiştir. 1925 yılından itibaren Fars yönetiminin baskılarına maruz kalan Güney Azerbaycan Türkleri, Azerbaycan'ın bağımsızlığının ardından uluslararası hak ve özgürlük mücadelesini yeniden başlatmışlardır. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından ve son yüzyıl içinde Güney Azerbaycan Türkleri arasında milliyetçilik hareketinin artan bir şekilde yayılması ve kurumsallaşması, Fars etnik grubuyla ilişkilerin nasıl şekillenebileceği sorusunu gündeme getirmektedir. Bu çalışma, Güney Azerbaycan Türkleri'nin Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığından nasıl etkilendiğini, milliyetçiliği artıran olayları ve oluşturdukları siyasi örgütleri detaylı bir şekilde incelemeyi ve analiz etmeyi amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, İran, Güney Azerbaycan, GAMOH

Keywords: