Özet:

Dillerde özne seçmenin evrensel kabul edilen belirli bir hiyerarşisi olduğu ileri sürülür. Farklı dil bilimsel kuramlar farklı özne seçme hiyerarşileri (ÖSH) düzenlemişlerdir. Dik’in (1989) ÖSH’sine göre Türkçede kesme noktasının Konu ya da Erek anlam bilimsel rolü olduğu ileri sürülür. Ancak bütün diller için evrensel bir özne seçme hiyerarşisi olmadığı gibi Türkçede kesme noktası da Konu ya da Erekle sınırlandırılamaz. Türkçede hem etken hem de edilgen görünüşlü bir cümlede farklı anlam bilimsel rollerin özne seçtiği, kesme noktasının ise ileri sürülenin aksine Hedef, Kaynak, Yer ve Güzergâh rollerine kadar uzandığı iddia edilebilir. Anlam bilimsel rol listesi dillere göre nasıl değişiyorsa ÖSH’nin de dillere özgü biçimde değişmesi beklenir. Bu açıdan Türkçe ÖSH’nin Eden > Araç/ Güç/ Sebep > Deneyimci/ Faydalanan/ Alıcı > Etkilenen > Konu/ Uyarıcı/ Bilişsel İçerik > Süreç > Hedef/ Kaynak/ Yer/ Güzergâh şeklinde olduğu söylenebilir. Zaman, Durum ve Amaç rollerinin ise Türkçede özne seçemediği görülür.

Anahtar Kelimeler: