Özet:

Almanya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan 2 Ağustos 1914 tarih¬li gizli ittifak antlaşmasının ardından genel seferberlik ilan edilerek bir süre sonra savaşa girilmiştir. Osmanlı Devleti, dört yıl süren bu acımasız savaşta yaklaşık on farklı cephede savaşmak zorunda kalmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti açısından en zorlu cephelerinden birisi şüphesiz Kafkasya Cephesi’dir. 22 Aralık 1914 tarihinde başlatılan Sa¬rıkamış harekatının kısa bir süre sonra hezimete dönüşmesi doğu cephesinde büyük hüsrana yol açmıştır. Bolşevik ihtilaliyle yıkılan Çarlık Rusyasının yerine kurulan Sovyet Rus¬ya ile Osmanlı Devleti arasında Brest-Litovsk Antlaşması imzalanınca Kafkas cephesinde kısmen bir rahatlama olmuştur. Ancak, Güney Kafkasya’da sıkın¬tılar bitmemiştir. Mavera-yı Kafkas Hükümeti bir konfederasyon olarak teşkil edilmiş olmasına rağmen, oluşumda yer alan Ermeni ve Gürcülere nispetle Azerbaycan Türklerine karşı sergilenen tavır bu yapının kısa ömürlü olmasına yol açmıştır. 28 Mayıs 1918’de istiklalini ilan eden Demokratik Azerbaycan, geçici olarak teşkilatlanmasını Gence’de yapmış; Osmanlı Devleti ile imzala¬dığı anlaşma ile Bakü’nün kurtarılması harekatının başlatılmasına zemin ha¬zırlamıştır. 1918 yılı Haziran ayında teşkil edilen Kafkas İslam Ordusu, Gence’de teş-kilatlanmasını tamamladıktan sonra ileri harekata geçerek Gökçay, Salyan muharebelerinden sonra 1918 Ağustos’u başında Bakü önlerine ulaşmıştır. Birinci ve İkinci Bakü Taarruzu’ndan sonra 15 Eylül 1918 tarihinde şehir, Kaf¬kas İslam Ordusu tarafından işgalcilerden temizlenerek Azerbaycan Milli Devleti yönetimine teslim edilmiştir. Bu makalede, 1918 yılında Osmanlı Devleti tarafından düşünülen ve daha sonra Demokratik Azerbaycan Cumhuriyeti’nin de katılımıyla ortak bir proje olan Kafkas İslam Ordusu’nun teşkiliyle başlatılan askerî harekât kapsamında Birinci ve İkinci Bakü harekâtı ve şehrin Türk ordusu tarafından teslim alınması konusu değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: