Abstract:

Hazar dönemi Türk tarihi ve Dağıstan tarihi açısından çok kıymetli olan Derbendnâmeler, maalesef hâlâ günümüz Türkiye Türkçesinde yayınlanmış değillerdir. Günümüzde Türkiye Yazmalar Kataloğunda kayıtlı on iki Derbendnâme nüshası mevcuttur. Bu nüshalar, Gürcistan, Rusya ve Fransa kütüphanelerinde bulunmaktadırlar. Ancak Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Məhəmməd Füzuli Adına El Yazmaları Enstitüsünde üç Derbendnâme nüshası daha bulunmaktadır. M-37, B-333, A-613 numaraları ile kayıtlı olan bu nüshalar, Türk dili tarihi açsından çok kıymetli malzemeyi haizdirler. Bu eserler, Türk dilinin Azerbaycan sahasına ait olmakla birlikte, karışık dilli olma özelliğini göstermektedirler. M-37 numaralı nüsha, dil özellikleri bakımından Günümüz Azerbaycan Türkçesine en yakın olan nüshadır. Nüsha az da olsa Kıpçak Türkçesi özellikleri göstermektedir. B-333 numaralı nüsha ise, üç nüsha içerisinde en uzun olanıdır. Nüshada Azerbaycan Türkçesi özellikleri görülmekle birlikte, yer yer Osmanlı Türkçesine yaklaşmaktadır. Ayrıca üç nüsha içerisinde Arapça – Farsça unsurların en fazla olduğu ve Kıpçak Türkçesi özelliklerin en az olduğu nüshadır. A-613 numaralı nüsha ise yarım olmakla birlikte dili en ilginç olanıdır. Eserde yine Azerbaycan Türkçesi özellikleri görülmekle birlikte bol miktarda Kıpçak Türkçesi özellikleri de içermektedir.

Keywords: