Özet:

Atasözlerinden farklı olarak daha küçük yapılar olan ve atasözleri gibi bir tecrübe aktarma amacı gütmeyen deyimler, bir dilin anlatım gücünü, anlatım olanaklarını ve toplumun yaşayış tarzını yansıtan, uzun uzadıya anlatılabilecek bir durumu en az sözcükle anlatma işlevi gören, kalıp denebilecek anonim sözlerdir. Araştırmacıların eskiden beri oldukça ilgisini çeken ve üzerlerinde çokça çalışılan deyimlerin ne oldukları hakkında zaman zaman görüş ayrılığına düşülmüş, kimi zaman da deyimler kalıp söz ve atasözleri ile karıştırılmıştır. Deyimler oluşturulurken organ adlarından (el, ayak, yüz, dil, yürek, gönül vs.) ve Türklerin kutsiyet atfettikleri nesnelerden (ağaç, su, toprak vs.) çokça faydalanıldığı görülmektedir. Bunların arasından yüz, gerek duyguları yansıtabilmesi gerekse başlı başına bir iletişim aracı olarak kullanılmasından ötürü deyimlere sık sık konu olmuştur. Bu yazıda, deyim nedir ne değildir gibi tartışmalara girilmeden Karahanlı ve Harezm dönemlerinin Kutadgu Bilig, Nehcü’l-Feradis ve Kısasü’l-Enbiya gibi belli başlı metinlerinden derlenen ‘yüz’ sözcüğü ile kurulan deyimler verilmeye çalışılacak, varsa bu deyimlerin Türkiye Türkçesindeki yansımaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: