Özet:

İdil-Ural bölgesi çağdaş Kıpçak lehçelerinden olan Başkurtçanın ses bilgisi özellikleri arasında özel bir yere sahip /s/ fonemi dairesinde gelişen düzenli ünsüz değişmeleri, Eski Türkçe devresinden itibaren tarihi Kıpçak yadigârlarında değişmeden varlığını sürdüren /s/ ünsüzünden gelişen ses karşılıklarını meydana getirmiştir. /s/ foneminin Başkurtçada ortaya çıkan birincil ve ikincil fonem durumunu ve bu özel gelişmenin Başkurt yazı dilinin ses bilgisine yaptığı etkiyi ortaya koymayı amaçlayan çalışmamızda Başkurtçanın kök fiilleri taranmış, elde edilen fiillerdeki /s/ fonemi, Eski Türkçe ve tarihî Kıpçak eserleriyle birlikte tarihî-karşılaştırmalı yöntemle /s/ ünsüzünün yer aldığı üç düzenli ünsüz değişmesi doğrultusunda incelenmiştir. Eski Türkçe devresinden beri takip edilen, tarihi Kıpçakçada da muhafaza edilen /s/ foneminin Başkurtçadaki gırtlaksıllaşma ile /h/ ünsüzüne gelişmesi, asli bir diğer ünsüz /ç/’nin Başkurtçada /s/ gelişmesiyle ikincil bir fonem meydana getirmesi ve son olarak da söz içi ve sonundaki /s/ ünsüzünün diş arası (interdental) /s/ fonemini Başkurtçanın ünsüz sistemine aktarması şeklindeki üç düzenli ünsüz değişmesi taranan tüm Başkurt kök fiilleri ses bilgisel tipolojilerine göre verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: