Özet:

Kaleme aldıkları eserlerde Osmanlı Devleti’nin çöküşüne bir çözüm bulma arayışında olan Tanzimat yazarları, bir ilham kaynağı olarak tarihe yönelmişlerdir. Bu vesile ile toplumsal ve siyasi konular hakkında düşündükleri noktaları tarih perspektifinden, devletin sansürüne takılmadan rahatça ifade edebilme imkânı bulmuşlardır. Ziya Paşa’nın çevirisinden sonra Endülüs’ü keşfeden yazarlar, bu yüksek medeniyet tarihinden pek çok dersler çıkarmışlar, yıkılış sebepleri üzerinde önemle durmuşlardır. Şemseddin Sâmi’nin Seydi Yahya’sı, Türk Edebiyatı’nda Endülüs’le ilgili yazılan ilk kurgusal eserdir. Abdülhak Hâmid’in Endülüs’le ilgili beş piyesinden ikisi doğrudan çöküş sürecini anlatmaktadır. Muallim Naci ve Sâmi Paşazâde Sezâi de kaleme aldıkları eserlerle konuya ilgisiz kalmamışlardır. Bu makalede, Tanzimat yazarlarının üzerinde önemle durdukları Endülüs’ü çöküşe götüren sebepler ele alınacaktır. Bu sebepler aynı zamanda Osmanlı Devleti’nde idareciler ve halka yöneltilmiş tavsiye ve uyarılar olarak da değerlendirilebilir. Zaten Tanzimat yazarlarının bu didaktik metinlerinde, belli hedeflere ders verme amacı oldukça açıktır. Çalışmada yöntem olarak, yazarların kurgusal ve edebî eserleri değerlendirilmiş ve konu hakkındaki tespitleri açıklanmıştır. Çöküşü doğuran sebepler tasnif edilerek ortak başlıklar çıkartılmış ve eserler arasında karşılaştırma yapılarak ortaya konmuştur. Yazarların yıkılışa sebep olarak gördüğü bu alt başlıklar; yöneticilerin liyakatsizliği ve sorumsuzluğu, ittihadın yerini ihtilaf ve tefrikanın alması, kesâd-ı ahlak, kahramanların yetersizliği, vatanına ihanet edenler, yanlış tevekkül ve düşmanın baskı ve zulmüdür.

Anahtar Kelimeler: