Özet:

Dünyanın ən qədim yaşayış məskəni kimi tanınan Azərbaycan bütün dövrlərə aid maddi- mədəniyyət abidələri ilə zəngindir.Bu abidələrə maraq XIX əsrin ikinci yarısından başlamış, dünya şöhrətli siyasətçi,böyük zəka sahibi Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrlərdə geniş vüsət almışdı.Azərbaycan kommunist partiyası mərkəzi komitəsinin və Azərbaycan SSR nazirlər sovetinin “Azərbaycan SSR-də şəhərsalma, memarlıq və arxeologiya abidələrinin qorunması, bərpası və istifadəsinin yaxşılaşdırılması tədbirləri haqqında” 436 № li, 15 sentyabr 1981-ci il tarixli qərarının qəbul edilməsi bütün dövrlər üçün aktual olan qərar idi. Arxeologiya,Etnoqrafiya və Antopologiya institutunda alimlərin apardıqları tədqiqatların nəticəsində ölkəmizin dünyada ən qədim insan məskəni olması maddi faktlarla sübuta yetirilmişdi. Məhz ümumilli liderin təşəbbüsü ilə Azərbaycanın Qarabağ, Naxçıvan, Abşeron, Gəncə-Qazax, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Masallı, Lerik, Astara və digər bölgələrinə təşkil olunmuş arxeoloji ekspedisiyaların fəaliyyəti nəticəsində yeni-yeni abidələr qeydə alınaraq, tədqiq olunmağa başlanmışdır. Gəncəbasarda aparılan arxeoloji tədqiqat işləri nəticəsində zəngin maddi-mədəniyyət nümunələrinin tapılması ərazinin Qafqaz Albaniyası tarixində xüsusi yerə malik olduğundan xəbər verir. Arxeoloji tədqiqatların nəticələri e.ə IV-I minilliklərdə Yaxın Şərq və Ön Asiyanın ticarət mərkəzini əlaqələndirən əsas karvan yollarının da Gəncədən keçdiyini göstərir ki, Gəncənin bu ticarət yolu üzərində inkişaf tapdığını və bütün Cənubi Qafqazda mühüm mədəniyyət mərkəzlərindən biri olduğunu təsdiqləyir. Gəncə ətrafında Makedoniyalı İsgəndərin adına kəsilmiş gümüş pul dəfinəsinin tapılması artıq antik dövrdə ərazidə yüksək dərəcədə inkişaf etmiş sənətkarlıq ticarət mərkəzi kimi tanınan iri şəhərəi Gəncə olduğunu isbat edir.Məqalədə H.Əliyevin Gəncəbasar bölgəsinin arxeologiya tarixinin inkişafındakı xidmətləri araşdırılıb.

Anahtar Kelimeler: