Abstract:

Nusayrî-Alevîlik 9. yy’ın sonlarında Ebu Şuayb Muhammed b. Nusayr en-Nemirî’nin (ö. 270-883) görüş ve öğretileri etrafında teşekkül etmiştir. Şii kökenli gulât fırkalardan biri olan Nusayrî-Alevîliğin dini görüşlerinin şekillenmesinde ve sistematize olmasında en etkin isim Hüseyin b. Hamdan el-Hasîbî (ö. 358/969)’dir. El-Hasîbî’den sonra mezhebe önderlik eden ve mezhebin en temel dini ilkesi olan “ma’nâ-isim-bâb” öğretisini ve Kur’ân’ın mistik yorumunu içeren bâtınî ilmi ve teolojik bilgiyi Nusayrî cemaate aktaran en önemli isim ise el-Jillî’dir. Mezhebin teşekkülü, gelişmesi ve Orta Doğuda yayılması sürecinde Nusayrî-Alevî geleneğinin önde gelen şeyhleri tarafından pek çok eser neşredilmiştir. Modern dönemde Nusayrî-Alevîlik hakkında ulusal ve uluslararası düzlemde ele alınmış birçok çalışma bulunmaktadır. Ancak yapılmış olan bu çalışmalar sınırlı sayıda Nusayrî yazma eserleri etrafında şekillenmiştir. Yapılan bu çalışmalarda el-Jillî’nin görüşlerine yer verilmekle birlikte, el-Jillî’nin hiçbir eserinin kapsamlı bir analizi ortaya koyulmamıştır. El-Jillî’nin Nusayrî teolojisinin tek Tanrı inancını benimsediğini dile getirmesi ve eserlerinde bunu delillendirmesi açısından önemlidir. El-Jillî ayrıca “ma’nâ-isim-bâb” öğretisinin tevhid ilkesini reddedici değil aksine onu açıklayıcı nitelikte olduğunu söylemektedir. Bu çalışmamızda el-Jillî’nin el-Risâle el-Numâniyye isimli eserini dikkate alarak Nusayrî-Alevî inancını irdeleyeceğiz. Bu araştırmanın gayesi Nusayrî inancının bel kemiğini oluşturan “ma’nâ- isim-bâb” doktrininin tevhid ilkesi doğrultusunda el-Jillî tarafından nasıl izah edildiğini anlamak ve değerlendirmektir.

Keywords: