Özet:

1526 Mohaç Meydan Muharebesi ile birlikte Macar Krallığı yıkılarak ülke toprakları üç parçaya ayrılmıştır. Bu vasıtayla bağımsız Macar diplomasisi de ortadan kalkmıştır. Osmanlı vasallığında vücuda gelen Erdel Hükümdarlığı’nda ise bir dışişleri geleneğinin oluşturulamamasının yanı sıra kuruluş şekli itibariyle Orta Çağ Macar hariciye düzeni de temel alınamamıştır. Lakin XVII. yüzyılda, Avrupa’da Habsburg varlığına karşı baş gösteren uluslararası örgütlenmeler Osmanlı İmparatorluğu’nun teamülleri çerçevesinde, Erdel Hükümdarlığı’nın hariciyesindeki değişimin önünü açmış ve bu sahaya belli bir esneklik kazandırmıştır. Dolayısıyla Macar Krallığı’nın tarihsel sürekliliğini yitirmesi sonucunda Avrupa ülkelerinde kurumsallaşan diplomasiye karşılık Erdel’de, bu alandaki yapılanma yaklaşık yüz yıllık bir gecikmenin ardından, ancak Gábor Bethlen zamanında gerçekleşmiş ve söz konusu tahavvül pek çok devletin takip ettiği üzere İtalyan usulü temel alınarak ihdas edilmiştir. Devir itibariyle artık Erdel elçilerinin yetki alanları, görevleri ve maaşları gibi hususlar kesinlik kazanmış; kendilerinden bulundukları ülkenin politik beklentileri, ekonomik ve askeri durumu, Avrupa’daki diğer ülkelerle olan ilişkileri gibi konularda raporlar hazırlamaları istenmiştir. Bu çerçevede, Erdel hariciyesinin temel nitelikleri ele alınarak Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı hükümdarlığın diplomasi alışkanlıklarının yansıtılması, Bâb-ı Âli ile tesis ettiği siyasi ilişkinin arka planının tetkik edilmesi ve başta Otuz Yıl Savaşları olmak üzere Gábor Bethlen zamanında Avrupa’da edindiği dönemsel hareket alanını ne şekilde kullanabildiğinin gösterilmesi; esas itibariyle ahdnâmelerle Osmanlı toprağı addedilen Erdel’in hangi ölçütlerle bu özelliğini sürdürdüğünün incelenmesi, çalışmanın temel kapsamını teşkil etmektedir

Anahtar Kelimeler: