Abstract:

Derleme Sözlüğü günümüz Anadolu ağızlarının en önemli kaynaklarından biridir. Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmalar için de kaynaklık teşkil etmektedir. Ayrıca Anadolu halkının günlük konuşma dilindeki sözcüklerin bir araya getirildiği ve Türkçenin zengin söz varlığını ortaya çıkaran bir sözlüktür. Anadolu ağızlarının zengin söz varlığını içeren Derleme Sözlüğü’nde meyve adları da geniş yer tutmaktadır. Sözlükte yer alan meyve adları, Anadolu halkı tarafından isimlendirilirken bizlere meyvelerin şekli, rengi, tadı ve yetiştiği yöre hakkında bazı bilgiler vermektedir. Anadolu halkı bu meyveleri adlandırırken de kişi, yer ve benzetmeye dayalı gibi bazı belirli ölçütler kullanmıştır. “antalya muşmulası, antep karası” gibi meyve adları yetiştiği yöre ile adlandırılmıştır. Bununla birlikte meyveler, benzetmeye dayalı bir şekilde de adlandırılmıştır. Söz konusu benzetmeler, iki şekilde yapılmıştır. Birincisinde “ak kadın parmağı, alabacak” gibi meyve adları, insan organına benzetilerek yapılmıştır. İkincisinde “alatavşan üzümü, çal kirazı, daş kiraz” gibi meyve adları, hayvanların, bitkilerin ve başka varlıkların özelliklerine benzetilerek yapılmıştır. Kişi adlarından kaynaklanan meyve adları da Derleme Sözlüğü’nde görülmektedir. “ahmedbey, bahar, güven” vb. isimler meyve adı olarak Anadolu ağızlarında kullanılmaktadır. Böylelikle Anadolu’daki halkın meyveleri isimlendirirken meyvelerin yetiştiği yöreyi ve kişi adlarını esas aldığı, bunun dışında insanların ve hayvanların bazı organlarına meyveleri benzeterek adlandırma yaptıkları çalışma sonucunda görülmüştür. Çalışmanın birinci bölümünde yer adlarından kaynaklanan meyve adlandırmalarına, ikinci bölümünde kişi adlarından kaynaklanan meyve adlandırmalarına, son bölümünde ise benzetmeye dayalı meyve adlandırmalarına yer verilmiştir. Yer, kişi ve benzetme ile ilgili tüm meyve adları tespit edilip hangi yörede kullanıldığı da meyve adlarının yanında il ve ilçe olarak verilmiştir. Çalışmada meyve adlandırmalarının nasıl oluştuğunu açıklayarak Türkçenin söz varlığının zenginliğini ortaya koyma ve bazı eserlerde var olan fakat Derleme Sözlüğü’nde var olmayan meyve adlarını tespit ederek Derleme Sözlüğü çalışmalarına katkı sağlama amaçlanmaktadır.

Keywords: