Abstract:

İran sahasında ‘Alí Şír Nevāyí’nin eserlerini anlamak üzere hazırlanmış Çağatay Türkçesi sözlüklerinden bir tanesi Ferāġí’nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı 1642’de İran’da Muģammed bin Żiyā’u’d-dín el-Ģüseyní Ferāġí tarafından Safevi şahı Ŝafí bin Ŝafí adına yazılan Miftāģu’l-Luġat adlı Türkçe-Farsça sözlüğü incelemek, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu çalışma sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm olan “Giriş” bölümünde eser hakkında kısaca bilgi verilmiş; “Eserin Sözcük ve Sözlük Bilimi Açısından Değerlendirilmesi” başlığı altındaki ikinci bölümde ise sözlüğün sözcük ve sözlük bilimsel incelemesi yapılmıştır. “Eserin Sözcük ve Sözlük Bilimi Açısından Değerlendirilmesi” başlıklı bölümde “Eserin Düzeni”, “Yazım ve Söyleniş Biçimi”, “Ses Bilgisi”, “Söz Varlığı”, “Tanıklar”, “Maddelerin ve Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması”, “Yanlış Maddeler ve Örnekler”, “Ses Bilgisi Yanlışları”, “Yazım ve Söyleniş Biçimi Yanlışları” ve “Köken Bilgisi” alt başlıkları ile bu gibi konular üzerinde durularak eser incelenmniştir. Bu bölümün “Maddelerin ve Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması” kısmında sahanın en önemli sözlüklerinden olan Senglaĥ ve Abuşķa, ayrıca Bedāyi‘ü’l-Luġat ve Naŝírí’nin sözlüğü ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma, İran-Tahran Milli Ktp., nr. 5-19055 el yazması nüshasına dayanmaktadır. Bu eser Ferağî’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü adıyla 2021 yılında TDK tarafından yayımlanmıştır.

Keywords: