Özet:

Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuzey Karadeniz’de son kalesi olarak kabul edilen Kırım Hanlığı, imparatorluğun ekonomik, siyasi, kültürel ve askeri alanlarında önemli bir rol oynamıştır. Kırım Hanlığı, Osmanlı devlet ananelerini idame ettirmiş ve hanlar, tahta çıktıklarında kendi adlarına para bastırmış, hutbe okutmuşlardır. İslami dönem sikkelerini ele alan bu araştırmada, Ayasofya Müzesi Müdürlüğü İslami Sikke Koleksiyonu’nda yer alan dört yüz yirmi altı adet sikkenin Kırım Hanlarına ait olan kırk iki adedi incelenmiştir. Kırım Hanları adına darp edilen sikkelerde kullanılan yazı dili, stili, süsleme, şekil ve maden cinsi aynı dönemde darp edilen Osmanlı sikkeleri ile benzerlik göstermektedir. Darp edildikleri hükümdarlara, ağırlıklarına, çaplarına, darp yeri ve tarihine göre tasnif edilen sikkelerin her biri tek tek fotoğraflanmış, boyut ve ağırlık ölçüleri alınmış, malzeme bilgisi, üzerindeki süsleme çeşidi ve Ayasofya Müzesi’ne intikali gibi çeşitli bakımlardan incelenmiştir. Sikkeler hakkında detaylı bilgiler müze envanter numarası altında tanıtılmış ve tanıtım sonrasında sikkenin künyesi ile ilgili bilgiler bir şema içerisinde toplanmıştır. Sikkeler, 18. yüzyılda Osmanlı topraklarına yerleşmeye hak kazanan Kazaklar tarafından bugünkü Balıkesir ili Manyas ilçesi Kocagöl köyüne getirilmiş ve burada Ortodoks Kazaklara ait kiliselere adak parası olarak bırakılmıştır. Adak parası yapılan sikkeler, ikonalara tutturulmak için delinmiş, zincir veya kulp takılmıştır. Zaman içerisinde kullanım sebebiyle aşırı derecede yıpranmış olduklarından birçoğunun sikke formu bozulmuş, kenarlarında kırıklar ve kesikler oluşmuş, üzerindeki yazıları silinmiştir. Sikkelerin çoğunda darp tarihine ve hangi hükümdar adına bastırıldığına dair bilgiye ulaşılamadığından kronolojik sıralama yerine envanter numarası baz alınarak fiziki olarak tanıtılmıştır. İncelenen sikkeler arasında I. Selim Giray Han, II. Devlet Giray Han, IV. Saadet Giray Han, III. Gazi Giray Han, II. Mengli Giray Han, I. Kaplan Giray Han ve Şahin Giray Han olmak üzere toplamda sekiz Kırım hanına ait sikkeler bulunmaktadır. Çalışmamız kapsamında adet olarak en fazla sikke Kırım Giray Han adına basılan sikkelerdir. Sikkelerin tamamı, Kırım Hanlığı’nın başkenti olan Bahçesaray’da darp edilmiştir. Darp tarihi açısından bakıldığında, çoğunun darp tarihi okunamadığından koleksiyonumuzda yer alan sikkeler içerisinde en erken tarihli sikke adı vermek mümkün değildir. En geç tarihli sikke ise Şahin Giray adına bastırılan 364 envanter numaralı Hicri 1191 tarihli sikkedir. İnceleme sonucunda elde edilen verilere göre; darp tarihi, darp yeri, malzeme, teknik, yazı, süsleme özellikleri açısından sikkelerin değerlendirilmesinin yapılması Osmanlı tarihinde önemli yeri olan Kırım Hanlığı’nın, siyasi ekonomik ve kültürel tarihi hakkında ipuçları verirken, Kırım Hanlığı’na ve Osmanlı Devleti’ne ait sikke araştırmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: