Özet:

Bu çalışmanın amacı, genel anlamda Fârâbî’nin adalet anlayışını ele almak, daha özel olarak ise dağıtıcı ve düzeltici adaletin onun düşüncesindeki yansımalarını incelemektir. Fârâbî temel olarak adaleti, üç boyutuyla ele alır. İlk olarak adalet, İlk Mevcut’un bir niteliği ve âlemdeki denge ve düzenin ilkesidir. İkinci olarak adalet, insanın düşünce ve özgür seçimiyle ortaya çıkan ahlâkî bir erdemdir. Bu erdem davranışlarda iki aşırılık arasında ortayı bulmaya yönelik bir seçim ilkesidir. Üçüncüsü câhil şehirlerde, güç, iktidar ve diğer insanlara zulmetme şeklinde beliren aslında adalet olmayan fakat adalet sanılan tabii adalettir. Tabii adaletle Fârâbî, mal-mülk, şeref, otorite gibi toplumda dağıtıma konu olan menfaatlerden fazlaca pay alıp, bunlara ulaşamayanların ezilmesine vurgu yapar. Fârâbî, Aristoteles’ten mülhem olarak ele aldığı dağıtıcı ve düzeltici adalet kavramlarına ayrıca vurgu yapar. O, dağıtıcı adalet kapsamında adil paylaşımı esas alırken insanları bir derecelendirmeye tabi tutar. Toplumda her birey ve aile topluma katkısı oranında pay almalıdır. Topluma katkısı olmayan güçsüz ve yaşlılar ihmal edilmemeli fakat toplumsal düzenin işlemesine engel olanlar da toplumdan uzaklaştırılmalıdır. Düzeltici adalet kapsamında ise daha çok kamusal adalet üzerinde durmuştur. Verilen zararı telafi etmek asıl gayedir fakat bireysel tazminden daha çok, kamu zararının en aza indirilmesi Fârâbî’nin önceliğidir.

Anahtar Kelimeler: