Özet:

Bu çalışma öncelikle 17. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde ortaya çıkan dinî ve siyasî bir bünyeye sahip olan Kadızâdeliler Hareketinin liderlerinin İslam Mezhepleri Tarihi alanında telif edilmiş olan eserlerini ortaya koymaktadır. İkinci olarak ise onların söz konusu eserlerindeki fırka tasnif metotlarını konu edinmektedir. Klasik dönem makâlât müellifleri eserlerinde farklı tasnif denemelerinde bulunmuşlardır. Bazıları Hz. Peygamber'den nakledilen 73 fırka rivayetini esas alarak bir sayı belirlemeye çalışmış, bazıları da bu hadise bağlı kalmayıp serbest tasnifler ortaya koymuşlardır. Ortaya konulan bu tasnifler zamanla sistematik bir yapı arz ederek Doğu Hanefî Geleneği, Horasan Muʽtezilî Şiʽî Geleneği ve Eşʽârî Geleneği gibi çeşitli tasnif gelenekleri şekillenmiştir. Osmanlı devletinde ise kuruluşundan itibaren Kadızâdelilerin etkin olduğu 17. yüzyıla gelinceye dek hem Hanefî-Mâtürîdî hem de Eşʽârî Fırak Geleneği etkili olmuştur. Söz konusu iki gelenek içerisinde çeşitli fırak risaleleri telif edilmiştir. Ahmed Rûmî Akhisârî'nin Risâle fî meṣâyidi’ş-şeyṭân li-Âdem ve ẕürriyyetihi adlı eseri de 17. Yüzyıl Osmanlı ilim dünyasında telif edilen önemli bir fırak eseridir. Akhisarî söz konusu eserinde fırka tasnifinde 73 fırka rivayetini esas almış ve Eşʽârî Geleneği’nde olduğu gibi ana fırkaları sekize ayırmıştır. Kadızâdeliler Hareketinin lideri olan Kadızâde Mehmed Efendi'nin ise müstakil bir fırak risalesi bulunmamaktadır; ancak Menâkıbu’ṣ-ṣaḥâbe ve Naṣru’l-aṣḥâb ve’l-aḥbâb ve ḳahru’l-kilâb es-sebâb fî reddi’r-ravâfıḍ ve ġayri ẕâlik adında iki eseri mevcuttur ve bu eserlerinde Şiʽa'yı sert bir şekilde eleştirmektedir. Ayrıca Kadızâde, Mebḥas-ı Îmân ve Manẓûme-i Aḳâid adlı iki eserinde 73 fırka hadisini temele alarak Hanefî-Mâtürîdî Fırak Geleneği’nde olduğu gibi İslam mezheplerini tasnif etmiştir. Bu çalışmada da mezkûr Kadızâdelilerin söz konusu eserleri ile risalelerindeki fırka tasnif usulleri genişçe irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler: