Özet:

Türk xalqlarında qurd, ilan, qartal, geyik, göyərçin, inək və s. heyvanlar zaman-zaman ayrı-ayrı tayfaların totemi(onqonu) olmuş və həmin heyvanlar müqəddəsləşdirilmişdir. Digər miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlərdə olduğu kimi, zoomorfik(totemik) miflərlə bağlı əmələ gələn antrotoponimlərdə də yaranma mexanizmi eynidir.Belə ki, həmin miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlər də ilk əvvəl mifoloji obraz-totem adı, toponim, etnonim və toponim istiqamətində inkişaf xətti keçmişdir. Ağac kultu bütün türk xalqlarının hamısında mövcud olmuş universal bir obrazdır.Qədim türklərdə ağac ana totem, totemlərin anası, bəzən isə insanların qəbilələrin xalqların ulu babalarının anası kimi qələmə verilir.Əski hunlarda gözəl qayınağacı vətəni qoruyan zoomorfik onqon olmuşdur. Azərbaycan ərazisində qeydə alınan mifoloji toponimləri araşdırdıqca məlum olur ki, həmin adların arealı kifayət qədər genişdir. Digər miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlərdə olduğu kimi, zoomorfik(totemik) miflərlə bağlı əmələ gələn antrotoponimlərdə də yaranma mexanizmi eynidir.Belə ki, həmin miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlər də ilk əvvəl mifoloji obraz-totem adı, toponim, etnonim və toponim istiqamətində inkişaf xətti keçmişdir.Burada ilk olaraq qurd totemi ilə bağlı yaranmış olan toponimlərimizə nəzər salmağı vacib hesab edirik.Çünki qurd türk mifologiyasında ən mühüm totemlərdən biri, bəlkə də birincisidir.“Ərgənəkon” dastanında göstərilir ki, türklərin ulu babaları dişi qurdla oğlan uşağından törəmişdir.“Törəniş” dastanında isə qurd ata kimi təsvir olunur. Quş onqonları ilə bağlı mifoloji toponimlər də olduqca çoxluq təşkil edir.Quş onqonlarının müasir dövrdəki izlərinin araşdırılması xalqın qədim tarixinin, inam və məişətinin öyrənilməsi üçün mühüm mənbələrdən biri kimi maraqlıdır.

Anahtar Kelimeler: