Abstract:

Bir toplumu ve kültürü anlamanın en temel yollarından biri, o dili incelemektir. Toplumların düşünceleri ve kültürleri ile dilleri arasındaki sıkı ilişki buna olanak sağlamaktadır. Dillerin, toplumların kendi geçmişlerinin ürünü olması ve o topluma ait algılama ve düşünme biçimini yansıtması dil-toplum ilişkisini ortaya çıkarmaktadır. Bu ilişkinin en somut örnekleri de toplum içinde güncel olarak kullanılan atasözü ve deyimlerdir. Atasözleri ve deyimler; toplumun yaşam tecrübesini, olaylara bakış açısını yansıtması bakımından hem dil hem de edebiyat malzemesi olarak değer taşır. Çeşitli unsurlarla ilişkilendirilerek oluşturulan atasözleri ve deyimlerin yapısında renk adları da yer almaktadır. Toplumsal yaşamda hayvan, yer, bitki, eşya adı da yapan ve çok geniş bir anlam alanına sahip olan renk adları, atasözleri ve deyimlerle mecazî, toplumsal anlam alanlarına da kavuşmuşlardır. Renk adlarının toplumsal yaşamın temel hazinesi dille olan bu ilişkisi, birçok incelemeyi de gerekli kılmıştır. Bu çalışmada Güncel Türkçe Sözlük’te “ak” renk adının karşılığı olarak verilen ve “ak” renk adına toplumsal yaşamda yüklenen anlam alanlarından hareketle Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nde tespit edilmiş ak renk adıyla kurulmuş atasözleri ve deyimler incelenecektir. Öncesinde ak renk adının kavram alanları ve tarihî metinlerdeki kullanımlarından bahsedilip toplumsal dile etki ediş süreci tespit edilmeye çalışılacaktır. Buna bağlı olarak toplumsal ve ortak yaşayışın dile, dilin de toplumsal algı da yarattığı bu çift taraflı etkiye dair izler bulunmaya çalışılacaktır.

Keywords: