Abstract:

Bir toplumun aynası konumundaki destanlar ait olduğu saha hakkında sosyal, kültürel, ekonomik bilgiler verme gibi işlevleri yanında bir milletin kimlik tanımında önemli rol oynar. Türk dünyasının engin kültürel yapısının temelini oluşturan destanlar da geçmişten günümüze insan yaşantısına yön veren unsurları bünyesinde taşımaktadır. Mitolojik zaman içerisinde cereyan eden destanlar ile sözün yazıya aktarımından sonraki döneme kadarki süreçte insan yaşantısındaki değişimler destanlara yansımaktadır. İlkel dönem insanının büyüsel güce sahip olduğu inancı, tanrısal gücün bireyselleştirilmesi çabası ile birlikte tabiattaki değişimlerin mantıksal bir çerçeveye yerleştirilmesi çabası doğru orantılıdır. Gizlenme, engelleri aşma, kaçma gibi durumlarda hayvana, bitkiye, cansız nesneye ve başka bir insana dönüşüm sağlanmaktadır. Yaratıcıya, yaratılışa, sosyal hayata ve bireyselliğe yönelik içeriklerin birey merkezli ve uyumlu olması mitin işlevleri arasındadır. Büyüsel motiflerin anlaşılmasında insan hayatından çıkarılamayacak ancak değişikliğe uğrayarak devamlılığını sağlayacak mit bağlamında bireyin egemen güce ve büyüsel-dinsel bir bilgiye sahip olduğu düşünülür. Bu çalışmada, öncelikle mit ve motif kavramları hakkında açıklamalar yapılarak ilkel insanın tabiatı algılayışında mitik unsurlar barındıran yaratmalara temel oluşturulmuş ve Altay, Tıva, Şor, Hakas, Saha (Yakut) Türklerine ait destanlardan örnekler sunularak büyüsel dönüşüm motifleri tespit edilmiştir. Bu motif insanın hayvana, insanın başka bir insana, insanın başka bir nesneye, hayvanın başka bir hayvana dönüşümü şeklinde ele alınarak doğaüstü gücün genelden özele aktarımı ile doğaüstü güçlere sahip olan birey inancının varlığı tespit edilmiştir.

Keywords: