Özet:

Bu araştırmanın amacı, ortaokul 7.sınıf ve 8.sınıf öğrencilerinin hak ve sorumluluk kavramlarına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeleri metaforlar aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. 2016-2017 eğitim öğretim yılı güz döneminde Diyarbakır il merkezindeki iki okulda gerçekleştirilen bu araştırmaya 7.sınıftan 49’u erkek 87’i bayan; 8.sınıftan ise 50’i erkek 78’i bayan olmak üzere toplam 264 kişi katılmıştır. Bu araştırma, bireylerin belli bir olguya ilişkin algılarının ortaya çıkarılması ve yorumlanmasını amaçlayan olgubilim deseninde nitel bir çalışmadır. Araştırmada veri elde etmek için yapılandırılmış anket formu kullanılmıştır. Elde edilen verilen çözümlenmesinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Öğrenciler hak kavramına yönelik 49 adet metafor üretmişlerdir. Frekans değerlerine baktığımız zaman en sık tekrar edilmiş olan beş metaforun; ‘’özgürlük’’ (f:64), ‘’yaşamak’’ (f:49), ‘’eğitim’’ (f:31), ‘’sağlık’’ (f:9), ve ‘’adalet’’(f:8) olduğu görülmektedir. Hak kavramına yönelik geliştirilen metaforlar ortak özelliklerine göre dokuz farklı kavramsal kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler, fizyolojik ihtiyaç, duygusal-manevi ihtiyaçlar, değişkenlik, sınırlılık, sonsuzluk, eşitlik, adalet, insan hakları ve diğer kategorilerdir. Öğrenciler sorumluluk kavramına yönelik 76 adet metafor üretmişlerdir. Frekans değerlerine baktığımızda en sık tekrar edilmiş olan beş metaforun; ‘’anne’’ (f:21), ‘’baba’’ (f:14), ‘’görev’’ (f:13), ‘’ödev’’ (f:11) ve ‘’temizlik’’ (f:11) olduğu görülmektedir. Sorumluluk kavramına yönelik geliştirilen metaforlar ortak özelliklerine göre altı farklı kavramsal kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler, yararlılık, rol model, yol gösterici, eylemler, zorunluluk ve diğer kategorilerdir.

Anahtar Kelimeler: