Abstract:

Bir oluş ve kılışı “şart”a veya “dilek, istek, niyet”e bağlayan -sA eki, bu iki temel işlevi dolayısıyla şart kipi veya dilek-şart kipi olarak adlandırılmaktadır. Şart işlevi, -sA ekinin Türkçenin ilk dönemlerinden itibaren süregelen temel işlevidir. Ek, şart işleviyle kullanıldığında tek başına yargı bildirmez, ana cümledeki yargının gerçekleşmesini şarta bağlayan tamlayıcı bir öge görevi üstlenir. Bu tamlayıcı öge, herhangi bir yargı bildirmediği için de ana cümlenin zarfı durumundadır. -sA eki, “dilek, niyet, istek” işleviyle kullanıldığında ise tam bir yargı bildirmektedir. Görev ve işlevleri üzerine farklı görüşler ileri sürülen -sA ekinin Çağatay Türkçesiyle kaleme alınmış eserlerde “şart” ve “dilek, istek, niyet” işlevinin yanında bu iki işleviyle ilgili olarak çeşitli görevler üstlendiği, içinde bulunduğu cümleye farklı anlam incelikleri kazandırdığı görülmüştür. Bu noktadan hareketle çalışmamızda -sA eki, Çağatay Türkçesindeki işlevleriyle değerlendirilmiştir. Ekin işlevleri şart ve dilek olmak üzere iki ana başlık altında ele alınmıştır. Şart işlevi gerçek şart işlevi, gerçek olmayan şart işlevi, zıtlık işlevi, kararlılık işlevi, kararsızlık işlevi, zaman işlevi, karşılaştırma işlevi, yeterlik işlevi, ihtimal, olasılık, tahmin işlevi, gereklilik işlevi, fail işlevi, nesne işlevi, yer tamlayıcısı işlevi ve kalıplaşmış cümle bağlayıcısı olarak işlevleri olmak üzere on dört alt başlıkta incelenmiştir. Ekin kalıplaşmış cümle bağlayıcısı olarak işlevleri ise açıklama ve sorma işlevi olarak iki gruba ayrılmıştır.

Keywords: