Abstract:

Özbek Türkleri köklü bir yazılı ve sözlü edebiyat geleneğine sahiptir. Bu gelenek içinde atasözleri de önemli bir yere sahiptir. Biz bu çalışmamızda, 114 Özbek atasözünü cümle yapısı bakımından gözden geçireceğiz. İncelenen atasözlerinin çoğu, Özbekistan’da yayımlanmış O’zbek Xalq Maqollari (OXM) adlı eserden alınmıştır. Kalıplaşmış ifade biçimlerinden biri olan Özbek atasözlerini, cümle yapıları itibarıyla, 1. Basit, 2. Birleşik, a. sıralı, b. girişik, c. şart, ç. içiçe birleşik ve 3. Karmaşık cümle yapısındaki atasözleri olarak tasnif etmek suretiyle inceleyeceğiz. Basit cümle yapısındaki atasözlerini (1-15) , anlamca bildirme ve emir cümlesi yapısındakiler olmak üzere ikiye ayırarak gözden geçireceğiz. Sıralı cümle yapısındaki atasözlerini (16-40) ise, dizilişlerine göre, kurallı ve devrik yapıda olanlar olarak inceleyeceğiz. Şartlı birleşik cümle yapısındaki atasözlerini (41- 58) de, zarf tümleci, özne, nesne, yer tamlayıcısı vb. işlevli olanlar biçiminde gözden geçireceğiz. İç içe birleşik cümle yapısındaki atasözlerini (59-62) ise, iç cümleciğin işlevi esas alınarak ele alınmaktadır. Girişik cümle yapısındaki atasözlerini (63-94) ise, A. isim-fiillerle, B. sıfat-fiillerle, C. zarf-fiillerle kurulan girişik birleşik cümle yapısına sahip atasözleri olarak inceleyecek ve bu fiil gruplarının katıldığı birleşik cümlelerdeki işlevlerine de işaret edeceğiz. İçerdiği temel cümlelerden en az birisi girişik cümlecik veya şart cümleciği yapısındaki iki ya da daha fazla sıralı cümleden veya şartlı birleşik cümleden meydana gelen cümleler ise, karmaşık cümle yapısındaki (95-114) atasözleri olarak incelenmiştir.

Keywords: