Abstract:

Günümüzdeki anlamıyla temelde aynı kavram algısına aşağı yukarı sahip olan “medeniyet” kelimesi, XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sömürgeci Avrupa toplumlarının dünya üzerinde kendilerine layık görmeye başladıkları “üst statünün” kavramsal adı olarak ortaya çıkar. Bu kavram, Avrupa toplumlarının pek çok alanda benzersiz bir gelişme gösterdiklerini işaret etmesi ve bu gelişmeye sahip olmayan toplumları ise “gayr-ı medenî” parantezine aldıklarını vurgulaması bakımından önemlidir. Bu tür düşünce ve kabullerin çok fazla etkilediği bir coğrafyada yaşayan Mehmet Âkif Ersoy, Osmanlı devleti ve İslam medeniyetinin içinde bulunduğu zor durumu teşhis eder mahiyetteki düşünceleriyle meselenin çözümü için nasıl bir yol tutulması gerektiğini şiirlerinde dile getirir. Onun “Safahat” isimli şiir kitabının bazı yerlerinde Batı ve İslam medeniyetlerinin karşılaştırmasını buluruz. Mehmet Âkif Ersoy’un “medeniyet” ile ilgili görüşlerini bilmemiz, onun fikri dünyasını anlamamızı daha da kolaylaştıracaktır. Safahat, kronolojik bir sırayla okunduğu takdirde Mehmet Âkif Ersoy’un medeniyet ile ilgili görüşlerindeki değişim ve dönüşümler de ortaya çıkmaktadır. Mehmet Âkif Ersoy’un, Osmanlı’nın ilerlemesi için Avrupa medeniyetinin müspet yönlerini alınması gerektiğine dair görüşlerini şiirlerinde işlemesi, yaşadığı devirdeki medeniyet ithaliyle ilgili tartışmalara verdiği bir cevap olarak da okunabilir. Batı medeniyetinin temsilcisi olan işgalcilerin Osmanlı’ya saldırmaları, Osmanlı’nın topraklarının düşman kuvvetlerce işgal edilmesi, milli mücadele safhasının başlaması sırasında ülkenin içinde bulunduğu sıkıntılar, yaşanan olumsuzluklar ve nihayetinde Çanakkale Savaşları’nda elde edilen başarılar Mehmet Âkif Ersoy’un medeniyet ile ilgili görüşlerinde birçok tadilatlar ve kökten bazı değişiklikler yapmasına sebep olur. Makalede Âkif’in “medeniyet”le ilgili görüşlerinde zaman içinde nasıl değişiklikler olduğu örneklerle açıklanmaktadır.

Keywords: