Abstract:

Uygur-Oğuz grubuna ait Yakut Türkçesi, Türk dilinin Sibirya’da Rusya Federasyonu’na bağlı Yakut Özerk Cumhuriyetinde konuşulan uzak bir lehçesidir. Yakut Türkçesi, Türk Dilinin Ana Türkçe döneminden çok önce ayrıldığı için genel Türkçeden çok uzaklaşmıştır. Yazı dili hâline çok sonra geçmiş Yakut Türkçesinin söz varlığında Moğolca, Tunguzca, Samoyetçe ve Rusçaya ait dil öğeleri bulunur. Kangal-Vilyuy, Nam-Aldan ve Dolagan olmak üzere üç ağzı vardır. Yakut Türkçesi, Sibirya lehçelerinden Tuva, Hakas Türkçelerine ve Kıpçak grubu lehçelerinden de Başkurt Türkçesine ses ve şekil bilgisi özellikleri bakımından yakındır. Yakut Türkçesinin Ana Türkçe dönemine ait birincil (~aslî) uzun ünlüleri sistemli bir şekilde koruduğu Otto Böhtling tarafından XIX. yy.’ın ortalarında tespit edilmiştir. Böhtling’in bu önemli çalışmasından sonra yerli ve yabancı Türkologlar birincil uzun ünlülerle ilgili zaman içerisinde çeşitli çalışmalar yapmışlardır. Bugün Rus Türkologlar tarafından Yakut Türkçesinde uzun ünsüzler var mıdır? Yoksa bu durum, birbirine tamamen benzemiş iki ünsüzün (~ünsüz ikizleşmesi) yan yana gelmesi midir? gibi sorulara verilen cevaplar tartışıladursun Yakut Türkçesi tarihi dil malzemelerini koruma açısından Türk dilinin temel lehçelerden biri olarak kabul edilir. Bu makalede, Yakut Türkçesinde ‘gökyüzü’ anlamına gelen “kü?h, tanara ve halaan” kelimeleri üzerinde durulmuştur. Bu kelimelerin ses, anlam ve yapı unsurlarından yararlanıp temel köklerine inilmiş, kelimeleri meydana getiren şekillerin tarihi semantiği ve kullanımı hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca bu kelimelerle ilgili Türkologların bazıları tarafından teklif edilmiş köken bilgileri de eleştirel bir gözle değerlendirilmiştir.

Keywords: