Abstract:

Ana Türkçedeki uzun ünlüler çağdaş Türk yazı dillerinden Yakut Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Halaç Türkçesinde sistemli olarak korunmuş, diğer yazı dillerinde ise sınırlı sayıdaki sözcüklerde varlığını sürdürmüştür. Ana Türkçenin uzun ünlüleri sonraki dönemlerde kısalmaya maruz kalmış; kısalma sürecinde geride ön damaksıllaşma, ünlü türemesi, ünlü ikizleşmesi, ötümlüleşme, ünsüz türemesi, ünsüz ikizleşmesi gibi birtakım seslik izler bırakmıştır. Türkmen Türkçesinde çoğunlukla sözcüklerin ilk hecesindeki bu birincil uzun ünlüler anlam değişikliğine neden olabilmektedir. Söz konusu uzun ünlüler günümüz Türkmen Türkçesi yazı dilinde belirtilmemektedir. Bu bağlamda bunların tespiti güçleşmektedir. Sözcüklerdeki birincil uzun ünlülerin tespiti için sözlüklere başvurmak gerekmektedir. Türkmen Türkçesinde sözcüklerin ilk hecesinde bulunan birincil uzun ünlüler anlam ayırt edici bir özellik taşır. Sözcüklerin ilk hecelerindeki söz konusu uzun ünlüler eş yazılımlı olup birincil uzun ünlü taşımayan diğer sözcüklerden anlamlarının farklı olması yönüyle ayrılır. Türkmen Türkçesinde sözcüklerdeki anlam farklılaşmasına neden olan birincil uzun ünlülerin büyük bir kısmını Türkçe sözcükler teşkil etmektedir. Sözcüklerin ilk hecesinde bulunup anlam değişikliğine neden olan ünlüler dört şekilde karşımıza çıkar: Kısa ünlülü karşılığı fiil olan uzun ünlülü adlar, kısa karşılığı ad olan uzun ünlülü fiiller, kısa ünlülü karşılığı ad olan uzun ünlülü adlar, kısa ünlülü karşılığı fiil olan uzun ünlülü fiiller. Bu makalede Türkmen Türkçesinde birincil uzun ünlülü sözcüklerin eş yazılımlı olup birincil uzun ünlü taşımayan sözcüklerden anlam yönünden ayrılan yönleri belirtilmiştir.

Keywords: