Özet:

Nahivde hadisle istişhad konusunu ele alan birçok araştırmacı, İbn Cinnî’nin hadisle istişhadı kabul ettiğini ifade etmiştir. Bunun nedeni, bu dilcinin kitaplarında diğer dil âlimlerine nispetle daha fazla hadis kullanmış olmasıdır. İbn Cinnî, çoğunlukla, kelimenin, cümleden ba-ğımsız olarak anlam açıklamalarında hadislere yer vermiştir. Bununla beraber nahiv, sarf, bela-gat, nahiv usulü, dilin doğru kullanılması konularıyla ilgili olarak da hadisler zikretmiştir. Ba-zen de konuya giriş mahiyetinde hazırlayıcı bir zemin olarak hadislere başvurmuştur. Tespit edebildiğimiz kadarıyla el-Hasâ’is isimli eserinde yirmi üç, Sırru Sınâʻati’l-İʻrâb başlıklı kita-bında da yedi hadisle istişhâd etmiştir. İbn Cinnî, nahivle direkt ilgili olarak iki hadisle istişhad etmiştir. İstişhad ettiği ayet ve şiirlerle kıyaslandığında bu sayı oldukça düşüktür. İbn Cinnî’nin açıklamaları çerçevesinde belagatla ilgili hadisler incelendiğinde, söyle-nenlerin yine nahiv yahut sözdizimi ile ilgili bir kuralın tespitine yönelik olmayıp anlamla ilgili olduğu görülmektedir. İbn Cinnî’nin dilin doğru kullanımıyla ilgili zikrettiği hadisler de aynı şekilde dildeki belli bir kuralın tespitine yönelik olmayıp genel olarak dili iyi öğrenme ve doğru kullanmayla ilgilidir. İbn Cinnî, Hz. Peygamber’in bu hadislerde kullanmış olduğu lafızlara dayanarak dilin doğru kullanılmamasının itikadi bir takım yanlış anlama ve inanışlara sebep olacağını vurgula-maktadır. İbn Cinnî, sema başlığı altında Kur’an, kıraatler ve Arapların sözleriyle istişhad konula-rını ayrıntılı olarak ele almıştır. Kıyas, illet gibi nahiv usulündeki delilleri detaylıca incelemiştir. Nahiv usulü konusunda es-Suyûtî’nin temel kaynaklarından biri olmasına rağmen hadisle istiş-had konusunda sarih bir ifadesine rastlayamadık. Bu makalede İbn Cinnî’nin hadisle iştihadı konusu, el-Hasais ve Sırru Sınaʿati’l-İʿrâb kitapları çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: