Özet:

Darbe veya ihtilal. Bir ülke yönetimini değiştirmek üzere anlam yüklenen iki sözcüktür. Darbenin halk tarafından yapılması durumunda sözcük devrim ya da ihtilal olur. İhtilal, sözlük anlamıyla; “bir devletin siyasal, toplumsal ve ekonomik yapısını kökünden değiştirmek ereğiyle girişilen silahlı halk hareketidir”. Bunun ordu tarafından gerçekleştirilmesi durumunda ortaya çıkan askeri darbe ise “bir ülkede askeri kuvvetlerin silah yoluyla yönetime el koyması” şeklinde tanımlanır. Ancak ihtilal sözcüğünün darbeyi yapanlar tarafından sıklıkla kullanıldığı görülür. Türkiye’de siyasi tarih, her on yılda bir gerçekleştirilen askeri darbelerle okunabilen bir tarihtir. 27 Mayıs 1960 darbesi. 12 Mart 1971 Muhtırası. 12 Eylül 1980 darbesi. 28 Şubat 1997 post-modern darbesi. 15 Temmuz 2016 darbe girişimi. Askerlerin oluşturduğu bir kurulun yönetimi olan cunta yönetimi, siyaseti etkilediği biçimde sosyal hayatı, ekonomiyi, kültürü ve sanatı da etkileyen bir yönetimdir. Cuntanın alanı ülkenin ekonomik ve siyasi birliğini bozan kuvvetler gibi görülse de cunta; baskıcı bir tutumla, aydın, sanatçı ve onun düşünme biçimleri üzerine odaklanır. Cunta dönemlerinde baskı, sanatçıların sürgün edilmesine, demokratik hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasına, sokağa çıkma yasaklarına, sanatta sansüre, üniversitelerin özerkliğine, bilime ve bilimsel düşünceye indirilen darbe olarak karşılık bulur. Tiyatro; düşüncenin ifade aracı olan sözü kullandığı için ve insanı canlı bir buluşmaya davet etmesi dolayısıyla darbe yönetimlerinin en çok baskı uyguladıkları sanattır. Baskı dönemlerinde tiyatro sansürden önce oto-sansürle denetlenir. Görmemiş, duymamış, bilmiyor olmanın suskunluğu suya sabuna dokunmayan konuları beraberinde getirir. Farklı mekânlarda geçirilen olaylarla konuya uzak açı sağlanmaya çalışılır. Parodi kullanılması yaygınlaşır. Orta sınıf beğenisi ve popüler tiyatro önem kazanır. 12 Eylül 1980 darbesi yazarın önce susmasını ardından da ancak 10 yıl sonra konuyu anlamlandırmaya çalışmasını beraberinde getirmiştir. Konunun kendisi biz bu ihtilali neden yaptık gibi bir paradoks içerirken sanatçının yaşanan kayıplar, baskı, acı, anlamsızlık gibi duygu ve olguları irdelediği görülecektir.

Anahtar Kelimeler: