Özet:

İslam Hukuk Tarihinde, Şâtıbî’den sonra İslam hukukçularının büyük ölçüde Makâsıdu’ş- şeriâ teorisini uyguladıkları söylenebilir. Makâsıdu’ş-şeriâ naslarda yer alan dinî ve amelî hükümlerin gayeleri anlamına gelmektedir. Buna göre şâri, şer‘î hükümlerin bütününde veya büyük çoğunluğunda çeşitli mâna ve hikmetleri göz önünde bulundurmaktadır. İslam yasaları, bireyin faydasına olacak çeşitli hikmetler, gayeler ve sebepler barındırmaktadır. Bu yönüyle İslam hukukunda hükümlerin illetleri tesbit edilmeye (ta’lîl) çalışılmıştır. Böylece karşılaşılan yeni fıkhî meselelerin çözümünde ta‘lîl yöntemi uygulana gelmiştir. Bu uygulama kıyas olarak şekillenmiştir. Günümüze ulaşmış ilk usul eseri olan İmam Şâfiî’nin er-Risâle’sinden itibaren yazılan usul kitaplarının büyük çoğunluğunda ta‘lîl düşüncesinin açık bir göstergesi olan kıyas, bir hüküm çıkarma metodu olarak yerini almıştır. Böylece her dönemde kıyas/ta’lîl yöntemi uygulanmıştır. Makâsıd teorisine göre şâri tüm insanlar için her hangi bir sınıfsal ayrıma gitmeden beş ana maksadı/ilkeyi/maslahatı gözetmiştir. Dolayısıyla çıkarılacak hükümlerin de bu beş maksadı ihlal etmemesi gerekir. Kur’an’da yer alan hükümlerde de bu esaslar görülmektedir. İslam yasaları bireyin korunması gereken haklarını zarûriyyât, tahsiniyyât ve haciyyât olarak üç sınıfta değerlendirmektedir. Zarûriyyât, en üst düzeydeki yararları, yani toplumun varlığı ve dirlik düzenliği için vazgeçilmez temel hak ve değerleri ifade eder. Bunlar hayat (can), nesil (nesep, ırz), akıl, mal ve dinin korunması olup literatürde “zarûriyyât-ı hamse, makāsıd-ı hamse, külliyyât-ı hams” gibi adlarla anılır. Bir devlet adamı olan Prof. Dr. Necmettin Erbakan’ın yasama ve hukuk sisteminde bu beş esasa vurgu yaptığı ve uygulamalarında bu esaslara riayet ettiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Erbakan’ın makâsıd anlayışı ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: