Abstract:

Abbasi Halifesi Ebû Cafer el-Mansûr tarafından kurulan Bağdat, kısa süre içinde inkişaf ederek İslam dünyasının önemli ilim, kültür, siyaset ve ticaret merkezlerinden biri haline gelmiş ve yaklaşık beş asır Abbasi hilafetine başkentlik yapmıştır. Bağdat askerî, siyasî, iktisadî ve dinî açıdan önemli bir konuma sahip olmasından dolayı tarih boyunca birçok devletin saldırılarına maruz kalmıştır. Büveyhîler, Abbasilerin zayıflaması üzerine 945'te Bağdat'ı işgal etmiştir. Bu süreçte Abbasi halifeleri siyasî ve askerî otoritelerini kaybetmiştir. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a bir sefer düzenleyerek şehri ele geçirmiş ve halifeye itibarını iade etmiştir. XIII. yüzyılda kurulan Moğol İmparatorluğu hâkimiyet sahasını Abbasi topraklarına kadar genişletmiş ve Moğol İlhanlı Hükümdarı Hülagu 1258'de Bağdat'ı işgal ederek hilafet devletine son vermiştir. Bağdat bundan sonra 1340'da Celayirli, 1410'da Karakoyunlu, 1470'de Akkoyunlu ve 1508'de Safevi hâkimiyetine girmiştir. XVI. yüzyıldan itibaren ise Bağdat üzerinde Osmanlılar ile Safeviler arasında ciddi bir nüfuz mücadelesi yaşanmıştır. Kanunî Sultan Süleyman Irakeyn Seferi ile 1534'te Bağdat'ı Osmanlı topraklarına katmıştır. Söz konusu mücadele XVII. yüzyılda da devam etmiştir. Bu çalışmada XVII. yüzyılda Bağdat'ta yaşayan Şeyh-oğlu'nun Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm isimli eseri ele alınmıştır. Eserde Bekir Subaşı isyanı, Şah Abbas'ın Bağdat'ı ele geçirmesi, Hafız Ahmed Paşa ve Hüsrev Paşa'nın hezimetle sonuçlanan Bağdat seferleri ve IV. Murad'ın Bağdat'ı fethi anlatılmaktadır. Şeyh-oğlu'nun müşahedelerine dayanan ve dönemin tarihine ışık tutan Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm, Güney Azerbaycan ve Anadolu Türkçesi'ne dair izler taşıması itibariyle dil hususiyetleri açısından da zengin bir içeriğe sahiptir.

Keywords: