Özet:

İnsanların kendi alanlarına hâkimiyeti, liyakati ve ehliyeti biraz da bu kavramları yerine ve uygun şekilde kullanılmalarıyla anlaşılabilir. İslam tarihinde edebi bir tür olarak yazılmış, hudûd, ıstılah ve tanım kitapları bulunmaktadır. Bu eserler özel alanlarında ilgililerine rehberlik etmesi ve ihtisas düzeyinde müstakil bir alanı göstermesi bakımından ilgiyi hak etmektedir. Lite¬ratür çalışmaları, kaynaklar ve atıflardan tespit edilen bu eserlerden öncelikle Hanefî mezhebine mensubu müelliflerin tanım konusunda yazdıkları veya fıkıh bahislerine ayrıca yer verdikleri ki¬taplar tesbit edilmiş, bir kronoloji içerisinde tanıtım ve tahlilleri yapılmıştır. İslam hukuk tarihinde fıkıh ıstılahları ihtiva eden tesbit edebildiğimiz bazı eserler ve müellifleri şu şekildedir: 1. ez-Zinetü fi’l-kelimati’l-islamiyyeti’l-arabiyye/Ahmed b. Hamdan er-Razi (ö. 322/933). 2. Mefâtîhu'l-ulûm/Muhammed b. Ahmed el-Havârizmî (ö. 387/997). Müellif yanlış kullanıldığını düşündüğü ıstılahları tanımladığını kaydetmesi eseri ıstılah kitapları arasında farklı bir yere getirmiştir. 3. Hilyetü’1-fukahâ/ Ahmed b. Faris (ö. 395/1004). Konular taharet, namaz ve buyu bahisleridir. Fıkıh terimlerinin sözlük ve etimotojik açıklamalarını ihtiva etmektedir. 4.el-Hudûd fi'l-usûl/Muhammed b. Hasan İbn Fûrek (ö. 404/1015). Fıkıh ve kelamla ilgili 133 ıstılah bulunmaktadır. 5. Risale fi'l-hudûd/Süleyman b. Halef el-Bâcî, (ö. 474 /1081). Fıkıh usûlü terimlerine dair bir ıstılah kitabıdır. 6.Tılbetu’t-tâlibeti fi'l-lügati alâ elfâzi kütübi fıkhi’l-hanefîyye/Ömer b. Muhammed en-Nesefî,(ö. 537/1142). Fıkıh te¬rimleri sözlüğüdür. 7. Risaletü'l-hudûd/Mes'ud b. Ömer et-Teftâzânî (ö. 792/1390) Kitapta çoğunlukla fıkıh usûlü kavramlarının tanımı yapılmıştır. 8.Târifât/Ali b. Muhammed Cürcânî (ö. 816/ 1413). Alfabetik olarak hazırlanan eserde felsefe, mantık, hadis ve fıkıhta önem arz eden kavramlara yer verilmiştir. 9. el-Hudûd ve’l-ahkâm/Ali b. Muhammed el-Musannifek (ö. 875/1470). 10.Seyfu’l-kudât ale’l-bugât/Muhammed b. Süleyman el-Kâfici (ö. 879/1474). Yargı usûl ve terimleri ihtiva eder. 11.Zübdetü't-ta'rîfât/Ahi Çelebi (ö. 905/1500). Tanımların şemalarla gösterildiği eser dört başlıktan oluşmaktadır: Sarf, nahiv, mantık, beyan (Bu bölümde fıkıh terimleri de açıklanmakatdır). 12. en-Nukâye fî erbaati aşera ilmen/Abdurrrahman b. Kemalüddin es-Suyûtî (ö. 911/1505). Kitabın, Usûl-ü fıkıh bahsinde şu konular bulunmaktadır: Kelam, emir, nehiy, haber, amm, tahsis, mücmel, beyan, nass, zahir, nesh, sünnet, İcmâ, kıyas, istishabu’l-asl, istidlal, müstedil, ictihad, taklid. 13.el-Hudûdu’l-enika ve’t-târifâti’-dakika/ Zekeriyya b. Muhammed el-Ensârî (ö. 962/), usûl-i fıkıh ve kelam ilminde kullanılan kavramların bir kısmını ihtiva etmektedir. 14. Resail-i ibn nüceym el-iktisadiyyeti/ Zeynüddîn b. İbrâhîm İbn Nüceym (ö. 970/1563). Risale furû-u fıkıh eserlerine göre tasnif edilmiştir. 15. Enîsu’l-fukahâ fi ta’rifâti’l-elfâzi’l-mütedâvile beyne’l-fukahâ/ Kasım b. Abdullah Ali el-Konevî (ö. 978/1570). Kelimenin sözlük manasını verir. Kelimeyle alakalı ayet ve hadislerden şahit getirir. Sonra şer’i manasını verir. Fıkhî ıstılahlarda dört mezhep imamı arasında ihtilaflı olan konulara da yer verir. 16.et-Tevkif alâ muhimmâti’t-teârif/Muhammed Abdurrauf b. Ali el-Münâvî (ö. 1031/1622). Çeşitli ilimlere dair alfabetik terimler sözlüğüdür. 17. Külliyat/Eyyub b. Musa el-Kefevî (ö. 1094/1683) alfabetik olarak hazırlanmıştır. 18. Keşşâf-ı ıstılâhât-ı funûn/Muhammed A'la b. Ali et- Tehânevî (ö. 1158/1745), eserde 3045 terim açıklanmıştır. 19. Alfabetik İslam hukuku ve fıkıh ıstılahları kâmûsu/ Muhammed Hamdi Yazır (ö.1942). 20. Hukuk-ı islâmiyye ve ıstılâhât-ı fıkhiyye kâmûsu/ Ömer Nasuhi Bilmen (ö. 1971). Latin harflerinin kabulünden sonra Türkiye'de İslâm hukuku sahasında kale¬me alınmış Mezhepler arası mukaye¬seli sistematik bir İslâm hukuku eseridir. 21. Vakfa dair yazılan eserlerle vakfiye ve benzeri vesikalarda geçen ıstılah ve tabir

Anahtar Kelimeler: