Özet:

Halvetiyye tarikatine mensup olduğu bilinen Hüseyin b. Ahmed Sirôzî’nin mesnevi nazım biçimiyle kaleme aldığı Câmiü’l-Envâr ‘Alâ Tefsîri’l-İhlâs adlı eser şu anki tespitlere göre Divan edebiyatındaki tek manzum İhlas Suresi tefsiridir. 10911 beyitten oluşan bu hacimli sayılabilecek mesnevide İhlas Suresi’nin tefsiri dışında din büyükleriyle ilgili menkıbeler, Allah’ın isimlerinin zahirî ve batınî manası, zikir ve duanın önemi, ilahî aşk, cennet, cehennem, seyr-i süluk, nefis ve mertebeleri gibi tasavvufla bağlantılı pek çok konu da işlenmiştir. Bu yapılırken İhlas Suresi dışında pek çok ayet ve hadise de anlatılanlara delil olması açısından yer verilmiştir. Çalışmada birinci bölümde Bursalı Mehmet Tahir Efendi’nin Ahlak Kitaplarımız ve Osmanlı Müellifleri adlı eserlerinden faydalanılarak şairin hayatı, mensup olduğu tarikatla bağlantısı; Câmiü’n-Nasâyih ve Câmiü’l-Envâr ‘Alâ Tefsîri’l-İhlâs adlı iki manzum eseri hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın asıl konusunu oluşturan Câmiü’l-Envâr ikinci bölümde incelenmiştir. Bu bölümde öncelikle nüshanın ayrıntılı olarak tanıtılması, beyit sayısı, kullanılan nazım şekilleri gibi hususlara değinilmiştir. Devamında eser muhtevası yönünden incelenmiştir. Bunu yaparken eserin içeriği göz önüne alınarak “Eserde İhlas Suresinin Tefsiri” ve “Eserde Tasavvufi-Ahlaki Konular” şeklinde iki alt başlık oluşturulmuştur. Bunu takip eden dil ve imla özelliklerinin anlatıldığı alt başlıkta ise büyük oranda müstensihten kaynaklanan imla hataları ve 16. yüzyılda görülmeyen Eski Anadolu Türkçesine ait eklerin kullanımı örnek beyitlerle tespit edilmiştir. Câmiü’l-Envâr ile içerik yönünden büyük benzerlikler gösteren Kitâb-ı İzhâr-ı Ehâdiyyet adlı mensur İhlâs Suresi tefsirinin eserimizle mukayesesi yapıldıktan sonra son bölüme geçilmiştir. Sonuç bölümünde eserin Türk dilinin gelişimi ve özellikle tasavvuf kültürümüz açısından önemi değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: