Abstract:

Halk anlatıları, sözlü kültür ortamlarında oluşan, sonrasında yazıya geçirilen önemli kültürel kaynaklardır. Halk anlatıları geçmişten günümüze kadar sosyal şartlar ve zaman içinde değişerek ve dönüşerek varlığını sürdürmektedir. Kültürel kaynaklar kişilerin mensup olduğu toplumla ilgili bilgi ve deneyim aktaran, fertlerin toplumla bütünleşme sürecine katkı sağlayan bir işleve sahiptir. Karaca Ahmet Sultan, Anadolu ve Rumeli’nin farklı coğrafyalarında yaşamış, birçok keramet göstermiş, özellikle de devrinin halk hekimi olmasıyla tanınan ulu bir Alevî-Bektâşî erenidir. Karaca Ahmet Sultan ile ilgili belge ve bilgiler oldukça sınırlıdır. Karaca Ahmet Sultan adına oluşturulmuş birçok türbe, dergâh ve makam vardır. Karaca Ahmet’le ilgili bilinen tek yazılı eser, Seyyit Hüseyin Enisî’nin yazdığı ve iki nüshası bulunan menkabedir. Bunun dışında Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi, Hacım Sultan, Dediği Sultan Menâkıbnâmesi, Saltuknâme, Hikâyat adlı eserlerde Karaca Ahmet Sultan’la ilgili bazı bölümler bulunmaktadır. Alevî-Bektâşî topluluklar sözlü kültür ortamlarında Karaca Ahmet ilgili menkabeler anlatılmakta, bu inanç bağlamında oluşan ritüellerde adı yaşatılmaktadır. Çalışmamızda belirttiğimiz yazılı kaynaklardaki menkabeler ile İstanbul- Üsküdar, Adapazarı-Pamukova, Aydın-Merkez, Ankara- Polatlı, Bursa-Yenişehir, Manisa- Karaköy, Uşak –Ulubey’de Karaca Ahmet Sultan türbelerinde mülakat yöntemiyle kaynak kişilerden menkabeler derlenmiştir. Metinlerde yer alan ‘Karaca Ahmet Sultan’ın “Karaca” ismini alması, soyu, nereli oluşu, Hacı Bektaş Veli ile karşılaşması, kerametleri, atının ve kendisinin mezarı (asıl türbesi)’ gibi özellikler belirlenmiş, yazılı ve sözlü kaynaklarda belirtilen hususlarla ilgili tespit edilen unsurlar karşılaştırılmış, benzerlikleri ve farklılıklara dikkat çekilmiştir. Türk toplumundaki ‘atalar ve veli kültü’nün de etkisiyle dilden dile aktarılarak yenilenen, farklı unsurlarla şekillenen menkabelerin kültür hayatımızda birçok işlevleri bulunmaktadır. Bu işlevler, menkabelerin, sözlü kültür ortamında canlı bir şekilde yaşamasını sağlamaktadır. Türbesi bulunan ve yoğun ziyaretçi alan velilerin hayatı etrafında gelişen menkabeler, folklorun temel işlevlerini karşılayan özellikleri dolayısıyla canlılığını ve gelişimini sürdürecektir. Çalışmada; sözlü ve yazılı kültür arasındaki değişkenlikler, sözel anlatının kültürel bellekte oluşumu ve zaman içinde değişimine dair tespit ve değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Keywords: