Abstract:

Bugün ayrı yazı dilleri olan Türkiye Türkçesinin ve Azerbaycan Türkçesinin temeli Eski Oğuz Türkçesine dayanmaktadır. Buna rağmen o dönemde bile Anadolu ve Azerbaycan’da konuşulan/yazılan dil arasında fonolojik, morfolojik, sentaktik ve semantik boyutta bazı farklılıklar bulunmaktadır. Eski Oğuz Türkçesinin bir yandan Türkiye Türkçesine, bir yandan da Azerbaycan Türkçesine doğru uzanan bir dallanma ve gelişme göstermesinde bu farklılıklar önemli rol oynamıştır. Önceleri Eski Oğuz Türkçesinin bir alt-ağzı biçiminde olan Azerbaycan Türkçesinin zamanla ağız özellikleri koyulaşıp yaygınlaşmış ve Azerbaycan Türkçesi ayrı bir yazı dili hâline gelmiştir. Bir dilin lehçeleri arasında aynı sesletime/yazıma sahip olduğu hâlde farklı anlama gelen kelimelere yalancı eş değerler denir. Bir lehçenin oluşum tarihini belirlemede bu yalancı eş değerler de kıstas olarak kullanılabilir. Çünkü aynı sesletime/yazıma sahip kelimenin farklı Türk lehçelerindeki anlam farklılıkları kaynak metnin hangi lehçeye ait olduğunun tespit edilmesini kolaylaştırır. Bu makalede İbn Bezzâz’ın Farsça yazdığı “Safvetu’s-Safâ” adlı eserinden, Neşâtî’nin XVI. yüzyılda Azerbaycan sahasında Türkçeye çevirdiği Tezkire-i Şeyh Safî’deki Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin tarihî devirleri arasındaki yalancı eş değer kelimeler tespit edilmiş ve tespit edilen kelimelerin türleri, kökenleri belirtilmiştir. Ayrıca bu kelimelerin metindeki kullanım örnekleri de gösterilmiştir. Azerbaycan Türkçesi ve onayakın lehçe olan Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eş değerlerin XVI. yüzyılda Azerbaycan sahasında Türkçeye çevrilmiş bir eser olan TŞS’de de bulunması ve bunlardan çoğunun Azerbaycan Türkçesindeki anlamıyla kullanılması, Azerbaycan Türkçesinin lehçeleşme tarihini tespit etme çalışmaları için çok önemlidir.

Keywords: