Abstract:

Eski Türkçenin sözvarlığı üzerine yapılan çalışmalar bengü taşların ve Eski Uygur metinlerinin keşfinden itibaren ivme kazansa da, günümüze kadar inceleme konusu olmamış ya da incelense de sırrı çözülememiş pek çok kelime ve ek bulunmaktadır. Bu tür kelimelere örnek olarak arvış < arva- kelimeleri, eklere örnek olarak ise fiilden isim yapma işlevinde kullanılan {-(X)ş} eki gösterilebilir. Eski Türkçede düz geniş ünlüyle biten fiillere, fiilden isim yapma eki {-(X)ş} getirilmesi yoluyla oluşturulmuş isimlerde, fiilin son ünlüsünün daralması dikkat çekmektedir: alka- ‘övmek, methetmek’ > alkış ‘övme, dua, sena, takdis’; arka(-ş)- ‘yardım etmek, arka olmak’ > arkış ‘kervan; haberci, elçi’; busa(-n)- ‘kederlenmek, üzülmek, endişelenmek’ > busuş ‘keder, dert, tasa, endişe’; karga- ‘kargamak, beddua etmek, küfretmek’ > kargış ‘beddua’; küse- ‘dilemek, istemek’ > küsüş ‘istek, arzu’; suvsa- ‘susamak’ > suvsuş ‘içki, iksir’; tirkiş ‘kervan; haberci’ < tirke- (?); ula- ‘uzatmak, devam etmek, nakletmek, ortaya koymak’ > uluş ‘şehir, ülke, devlet’; üle- ‘taksim etmek’ > ülüş ‘pay, hisse, parça, bölüm’. Eski Uygurcada ‘büyü yapmak, büyü sözleri söylemek, efsunlamak, okuyup üflemek’ anlamlarında kullanılan arva-(mak) fiili ile ‘büyü, sihir; kamın söylediği büyülü sözler’ anlamlarında kullanılan arvaş / arvış kelimeleri de aynı duruma örnek teşkil etmektedir. Bu çalışmada, bugüne kadar hakkında müstakil olarak durulmayan arvış ve arva-(mak) kelimelerinin Türk dilinin çeşitli dönemlerindeki art zamanlı ve eş zamanlı kullanımlarının fonetik, morfolojik, semantik ve leksik yönlerden incelenecek; Eski Uygurca arvış/arvaş ve arva-(mak) kelimelerinin etimolojisi fiilden isim yapan {-(X)ş} ekinin Türk dilindeki kullanımları tüm yönleri dikkate alınarak yapılacak; ayrıca elde edilen bulgular ve Şamanizm, abrakadabra kelimesi ve ‘büyü ile tedavi’ hadisesi gibi folklorik ve kültürel ögelerden hareketle arvış ve arva-(mak) kelimelerinin kökeni meselesi tartışılacaktır. Ayrıca, arvış ve arva- (mak) kelimelerinin kökeni, bulgular, şamanizm, abrakadabra ve magic büyü ile tedaviye dayalı olarak ele alınacaktır.

Keywords: