Abstract:

Günümüz Türk dil ve lehçelerinde esasen -mAk, -(X)Ş ve -(X)v ile bundan gelişen biçimbirimler kullanılmaktadır. Eski Türkçe döneminde esas mastar eki -mAk olup yanında sıfat-fiil ekleri de mastar görevi görüyorlardı. -(X)Ş ise bu dönemde kalıcı isimler yapan bir ekti. Ek, Orta Türkçeden itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Hâlihazırda özellikle Karluk ve Oğuz Türkçelerinde -(X)Ş mastar işlevinde oldukça işlektir. Kıpçak ve diğer dil ve lehçelerde ise çok defa kalıcı isimler yapan bir ek konumundadır. Mastar ekleri esasen hareket ismi yaparlar: almak, bilmek; satma, verme; görüş, duyuş; aluv, toyuv vb. Mastar işlevindeki kelimeler sıfat olarak kullanılmazlar. Ancak geçmişten günümüze bütün Türk lehçelerinde -(X)Ş ekinin sıfat-fiil gibi fâil veya nesne adları veyahut sıfatlar türettiği örneklere sıkça rastlanmaktadır. Tarihî veya günümüz lehçelerinde kullanılan tanış, biliş, oynaş, suvsuş “su kabı”, yagış “kurban”, benzeş / meŋzeş / okşaş vb. “gibi”, cukuş “mikrop”, kiriş “gelir” vb. kelimeleri incelendiğinde bunlarda ekin hep sıfat-fiil olarak kullanıldığını görülür. Bunların dışında -(X)Ş ekinin gerek tarihî gerekse günümüz Türk lehçelerinde başka eklerle birleşerek birleşik ekler türetmektedir: -ş+iyelik+Da, -(y)XşXn, -(X)ş+iyelik+çA vb. Bu türemişlerinin yerine başka ekler vasıtasıyla benzer biçimleri kurulmak istendiğinde bu amaçla genellikle sıfat-fiillere başvurmak gerekmektedir. Bütün bunlar aklımıza -(X)Ş ekinin gerçek işlevinin ne olduğu sorusunu getirmektedir. Ek mastar mı yoksa bir sıfat-fiil eki midir? Çalışmamızda bu sorunun cevabı bulunmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: -(X)ş Mastar Eki, -(y)Xş Mastar Eki, Mastar Görevindeki Sıfat-Fiil Ekleri.

Keywords: