Özet:

KARAHANLI VE GAZNELİ DÖNEMİNDE HORASANIN SİYASİ VE DİNİ YAPISI * Yrd.Doç.Dr.Kader ALTIN ** Nazan AYDOĞDU Eski Farsça’daki hur (güneş) ve aşan (gelen-doğan) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen Horasan adı “güneşin doğduğu yer, güneş ülkesi, doğu ülkesi” anlamlarını taşımaktadır. Tarihte İran’ın kuzey doğusunda yer alan çok geniş bir coğrafi bölgenin adı olan Horasan’ın toprakları günümüzde üç ülkenin toprakları arasında bulunmaktadır. Bugün Horasan’ın bir bölümü Türkmenistan (Merv-Serahs, Nesa), bir bölümü Afganistan (Belh-Herat) ve en geniş bölümü de İran sınırları içinde bulunmaktadır. En geniş bölümünün İran da yer almasından dolayı Horasan denildiğinde akla “İran Horasan’ı” gelir. Horasan bölgesi bu jeopolitik konumu ve taşıdığı büyük önem sebebiyle tarih boyunca pek çok devletin ilğisini çekmiştir. Etnik yapı itibariyle büyük çoğunluğunu Farsların oluşturduğu Horasanlılar kendilerine yıllarca bağımlı bir halde yaşayan ve gerek sosyal yaşantı ve gerekse kültürel birikim olarak küçük gördükleri Arapların kısa bir süre içerisinde kendi topraklarını ele geçirmelerini ve idareci sınıfı oluşturmalarını bir türlü kabullenememişlerdir. Bu kabullenmeyiş bu dönemde söylenen ve gerek Mecusiliği gerekse Farsları ve Fars kültürünü öven şiirlerde açık bir şekilde görülmektedir. Karahanlılar ve Gaznelilerden önce Horasan bölgesi Samanilerin hakimiyetinde idi. Bu devlet 389/999 yılında İliğ Han tarafından yıkıldığında Samani toprakları Karahanlı ve Gazneliler arasında paylaşıldı. İki devlet arasında yapılan antlaşmaya göre sınır Ceyhun nehri olarak kabul edildi. Ançak Gazneli Mahmud’un Hindistan seferine uğradığı bir dönemde İliğ Hanı’ın Horasanı istila etmek için ordu gönderdi. Bu durum iki devlet arasında antlaşmanın bozulmasına sebep oldu. Bu bildiri kapsamında Karahanlı ve Gazneli ilişkileri çercevesinde Horasan’ın bölgedeki üstlenmiş olduğu tarihi misyon ve dini yapısı çercevesinde şekillenen etnik kimliği ortaya konmaya çalışılaçaktır.

Anahtar Kelimeler: