Abstract:

Sovyetler Birliği’nin yıkılması sonrasında Çin’in Doğu Türkistan’ı entegre etme politikaları batı’ya yani Orta Asya’ya açılımın, Orta Asya’da stratejik etki alanı kurma çabasının bir göstergesidir. Bu nedenle bölge aynı zamanda küresel güç mücadelesi içinde önemli bir yere sahiptir. Günümüzde Çin açısından bu denli önemli olan Doğu Türkistan bölgesi, geçmişte de aynı önemi taşımış bu nedenle sürekli Çin istilasına maruz kalmıştır. Bu çalışmanın amacı Çin tarafından Doğu Türkistan’da uygulanan politikaların tarihi temellerini incelemektir. Çalışma başlıca dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde bölgenin stratejik ve ekonomik önemi anlatılacak. İkinci bölümde Çin askerlerinin Doğu Türkistan’a girdiği 1755’den Yakub Bey’in iktidara geldiği 1865’e kadar süren Birinci Çin istilası, Üçüncü bölümde Yakub Bey tarafından Doğu Türkistan’ın tek çatı altında birleştirilmesi ve dönemin büyük devletleri tarafından tanınması, bu doğrultuda Yakub Bey Devletinin Rusya, İngiltere ve Osmanlı Devleti ile diplomatik ilişkiler kurması, üçüncü bölümde Yakup Bey’in 1877’de ölümüyle birlikte bölgenin İkinci Çin işgaline uğraması, 1933’de bir yıl sürecek olan Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin kurulması, ancak Sovyetler Birliği’nin desteği ile bölgeye tekrar Çin kuvvetlerinin hâkim olması. Dördüncü bölümde ise, 1944’de İli ayaklanması sonrası beş yıl sürecek olan Doğu Türkistan Cumhuriyetinin kurulması, başlangıçta bağımsız olarak kurulan Cumhuriyetin Sovyetler Birliği’nin baskısıyla Çin’le ortak bir koalisyon hükümetine dönüşmesi ve sonuçta bölgenin 1949 yılında Kızıl Çin birliklerinin hâkimiyetine geçmesine kadar olan dönem incelenecektir.

Keywords: