Özet:

William Shakespeare’in trajediyi işlediği ve en etkileyici oyunlarından biri olan Hamlet bir çok kez Türkçeye tercüme edilmiş ve yayımlanmıştır. İstanbul Üniversitesi İngiliz Edebiyatı Seminerinin bir parçası olarak oluşturulan, Halide Edib Adıvar ve öğrencisi Vahit Turhan’ın 1941 yılında yaptığı Hamlet çevirisi ise, çevirinin yanı sıra bilgilendirici ek bir bölümle okura daha çok eğitici bir eser özelliğiyle ulaşmaktadır.  Kaynak metnin yazarından, esere, metnin karakter analizine kadar detaylı bilgilerin de yer aldığı çeviri eser bir “külliyat” olarak hazırlanmıştır. Hamlet’in o dönemde yapılan diğer çevirilerinden farklı olarak çevirmenler “bir mukaddime ile notlar” eklemişlerdir. Bunun yanı sıra çeviriye yazdıkları “ilk söz”, kullandıkları “dipnotlar” ve çeşitli çeviri stratejileriyle de özellikle Türkçeye özgü ifadeleri seçerek görünür olmayı tercih etmişlerdir denebilir. Hamlet çevirisinden öte okura, yazar Halide Edib’in “Hamlet” eseri izlenimi verildiği düşünülmektedir. Halide Edib çevirmen kimliğinin yanı sıra yazar kimliği ile de metni şekillendirmektedir. Okurun çeviri eseri okumadan önce eserin yazıldığı dönem, yazar, karakterler, metin içi göndermeleri okuyarak bilgisel yönden donanımlı bir hale gelmesi beklenmektedir. Dolayısıyla çeviride okurun metni yeterince anlamasını engelleyecek bir ihtimal bu şekilde ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada özgün metnin çevirisi dışında çeviri esere çevirmenler tarafından eklenen yan metinler (ilk söz, mukaddime ve dipnotlar) Gérard Genette’in metinlerarası ilişkileri açıklamak için önerdiği “Metinsel-Aşkınlık Kuramı”nda bahsettiği yan-metinsellik (paratextuality) temelinde ele alınacaktır. Yan metinlerin eserin çevrilmek için seçilmesinin nedenlerini ortaya koyduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın kuramsal temelini ise Gideon Toury’nin norm ve kısıtlamaları esas alan, erek odaklı kuramı oluşturacak ve çalışmada “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü” (“The Nature and Role of Norms in Translation”) başlıklı makalesi esas alınacaktır. Yan metinsel öğeler ile çeviri sürecini yönlendiren normlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu kapsamda özgün metnin, yan-metinler ve çeviri metin sayesinde nasıl bir “Külliyat”a dönüştüğü üzerinde durulacaktır. Çeviri çözümlerinden örnekler alınarak, “ilk söz” ve “mukaddime”de yer verilen öncül normların ve süreç öncesi normların ne derece uygulandığı belirlenecektir. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı “yan-metinsel öğeler” sayesinde çevirmenin yazar kimliği ile metni nasıl şekillendirdiğini göstermek olacaktır.

Anahtar Kelimeler: