Özet:

Dillerde farklı şekillerde ortaya çıkan iyelik kategorisinin işaretleyicileri de farklılaşmaktadır. Türk yazı dillerinde iyelik, genel olarak ismin kendisine tabi olan unsurlarla içerisinde bulunduğu ilişkiyi ifade eden; isimlerle isimler arasında sahiplik ilgisiyle bağlantı kuran bir gramer kategorisi şeklinde tanımlanmaktadır. Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde daima kullanılagelmiş olan iyelik ekleri, öncelikle sahiplik-aitlik işlevi üstlenirken, bütün bu tarihî seyir içerisinde kimi zaman da belirtme işlevi üstlenmişlerdir. Özellikle üçüncü tekil kişi iyelik ekinin belirtme işlevine oldukça fazla rastlanmaktadır. Ek, işlevini gerçekleştirirken de ortaya kimi kiplik anlamlar çıkmaktadır. Bu kiplik anlamlar, bazen iyelik ekli belirsizlik zamirlerinde bazen hitap-seslenme kelimelerinde kendini göstermektedir. Özellikle bu tür yapılarda, iyelik ifadesinin işaretleyicileri, eklendiği isme aidiyet bağıntısı kurmaktan ziyade belirtme işlevinden hareketle sevgi, sempati, nezaket, hayıflanma, üzülme vb. gibi kiplik anlamlar kazandırmaktadır. Makalede, Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemleri ile kimi zaman da Türkiye Türkçesi ağızlarında iyelik eklerini alarak karşımıza çıkan özellikle annem, babam, canım, hayatım, amcası, ablasının vb. şekillerin kelime ve cümle düzeyinde aidiyet ifade etmeksizin kullanımlarının hangi şartlarda oluştuğu incelenmiş ve bunların Türk yazı dillerinde işaret ettiği kiplik anlamlar sınıflandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: