Özet:

İslam inanç, ibadet ve ahlaka dair esaslardan oluşan bir dini değerler manzumesidir. Tarih boyunca insanların bütün fikri faaliyetleri ya bir şeyin var oluşunu tespit etmek ya bir gerçeği araştırmak ya da bir şey hakkında değerlendirme yapmak şeklinde meydana gelmiştir. Buna bağlı olarak varlık, bilgi ve değer, düşünce tarihinin en temel üç konusu olagelmiştir. Özellikle bir değer alanı olan ahlak, varlıklar içinde sadece insana ait olan bir fenomendir ve insanlık tarihiyle yaşıttır. Bu nedenle her milletin ve her ferdin bir ahlakının olduğu gerçeğinden hareketle, yaklaşık altı asır dünyaya hükmetmiş Osmanlı’nın baştan aşağı faziletler ve ahlaki mükemmelliklerle dolu olan İslam ahlakına sahip olduğu bir gerçektir. Osmanlı’nın ilk dönemlerinde bu ahlakı yaşadığı ve devletin de aynı şekilde şan ve şerefle yükseldiği görülmektedir. Ancak sonraları ahlak bozulmaya başlayınca, buna bağlı olarak devlet de sarsılmış, küçülmüş ve yıkılmaya yüz tutmuştur. Devletin zayıflamasında ahlaki yozlaşmanın büyük rolü olduğu düşüncesi toplumda genel kabul görmüş ve bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak amacıyla ahlak kitabı yazma ve yazdırma faaliyeti başlamıştır.   Bu sebeple 19. Yüzyılda çok sayıda ahlak kitabı yazıldığı ve bu kitapların bir kısmının mekteplerde okutulduğu görülmektedir. Toplumsal kalkınmanın mekteplerde ahlak eğitim ve öğretiminin ihmal edilmemesi ile gerçekleşeceği inancı okullarda okutulacak ahlak ders kitaplarının sayısını giderek artırmıştır. Bu eserlerden biri de son dönem Osmanlı ahlak eğitimcilerinden olan Ali Seydi Bey’in “Terbiye-i Ahlâkiyye ve Medeniyye” adlı eseridir. Bu çalışmanın amacı, Ali Seydi Bey’in üç kısım olarak kaleme aldığı bu eserinin birinci kısmının günümüz Türkçesine aktarılarak tetkik edilmesidir. Yazıldığı dönemin eğitim politikasıyla uyumlu olan eser, uzunca bir süre okullarda ahlak derslerinde okutulmuştur. Çalışmanın tetkikinde müellifin görüşlerinin dini ve tarihi kökenlerinin belirlenmesi, günümüz eğitim düşüncesi ile karşılaştırılması ve yine ahlak eğitimi çalışmalarında yararlanılabilecek fikirlerin tespit edilmesi yoluna gidilmiştir. Önsöz ve giriş kısmı hariç temizlik, anne-babaya hürmet, vatan ve ahlak olmak üzere 4 bölümden oluşan eserin birinci kısmı, öncelikle Allah’a iyi bir kul olmanın yanında iyi bir vatandaş, mutlu aile fertleri ve mutlu toplum ve ahlaklı bireyler yetiştirmeyi amaçlayarak yazılmıştır. Osmanlı Türkçesiyle yazılan eserde konular yer yer şiir ve beyitlerle desteklenmektedir. Müellifin çalışmasında din eğitiminin en önemli alanlarından biri olan çocuklara ahlak eğitimini öğretmeyi öngördüğü belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: