Özet:

Moğol istilasının etkilerinin hissedildiği Mâveraünnehir bölgesinde Buhara ve Semerkant gibi ilim merkezlerine yakın bir coğrafyada eğitim alan Nesefî, (ö. 710/1310) tefsîr alanında yazdığı orta hacime sahip Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl adlı eserinde âyetlerin dilbilimsel yönden tahlîllerini yoğun bir şekilde yapmıştır. Bu makalemizde Nesefî’nin eserinde yaptığı bu tahlîller içerisinden âyetlerde var olan dil kurallarını açıklamada kullandığı âyetle istişhâd metodunu inceledik. Bu çalışma çerçevesinde Müfessir’in eserinde âyetlerle yaptığı istişhâdlardan âyette var olan nahiv kurallarını açıklarken öne sürdüğü görüşün doğruluğunu ortaya koymak için şâhid olarak getirdiği âyetleri ele aldık. Bu âyetleri incelerken nahiv kurallarına yönelik istişhâdları öncelediğimiz için Müfessir’in lugavî anlama yönelik yapmış olduğu âyetle istişhâdları makalemizde yer vermedik. Makalemizle Nesefî’nin tefsîrinin bu metodu kullanarak dilbilimsel yönden sahip olduğu zenginliği ortaya koymayı amaçladık. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl üzerine birçok çalışmalar yapılmışsa da literatürde âyetle istişhâda yönelik herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu makaleyle eserin farklı bir yönünün de açığa çıkacağı düşüncesindeyiz. Yapmış olduğumuz incelemelerde Nesefî’nin âyetleri dilbilimsel yönden tahlîl ederken genellikle mensubu olduğu Basra ekolünün görüşlerine göre âyetleri yorumladığı görülmektedir. Müfessir, yapmış olduğu istişhâdlarda âyetleri titizlikle ele almış, uygun anlamı ortaya çıkarmak için yoğun çaba sarfetmiştir. Edatların kullanımı, harfi cerin anlama etkisi, fiilin meful almasıyla edindiği anlamları incelemiştir. Ayrıca şâhid getirdiği âyetlerin sadece nahiv kuralıyla ilgili bölümlerini alarak okuyucunun konunun bağlamından kopmamasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler: