Özet:

Vilayetlerin gelir ve giderlerini belirlenen bir program çerçevesinde kullanma anlayışı Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra önem kazanmış ve bu fermanla başlayan süreç vilayet bütçelerinin yasal zeminini oluşturan 26 Mart 1913 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanunu’yla tamamlanmıştır. Bu kanun vilayet meclislerinin, her yıl için, adî ve fevkalade bölümlerinden oluşan bir bütçe hazırlamasını yasal bir zorunluluk haline getirmiştir. Bu makalede Müstakil İzmit Mutasarrıflığı’nca, yasal düzenlemeye uygun olarak hazırlanan Birinci Dünya Savaşı’na ait üç bütçesi (1916, 1917 ve 1918) değerlendirilecek ve bütçeler ışığında İzmit’in savaş yıllarındaki sosyo-ekonomik durumu aydınlatılmaya çalışılacaktır. İrade-i seniyyelerinin onaylanmasından sonra yürürlüğe giren üç bütçede dikkati çekenönemli ayrıntı mutasarrıflığın gelir (varidat) ve gider (masraf) tutarlarının yıldan yıla artmasıdır. Gelir miktarı 1916 yılında 2.865.560, 1917 yılında 3.626.275, 1918 yılında 5.361.250 kuruşken, gider miktarı 1916’da 2.564.821, 1917’de 3.348.275, 1918’de 4.896.250 kuruş olmuştur. Bu sayılar, gelir gider dengesini tutturma yolundaki çabayı da ortaya koymaktadır. Gelir kaynakları içinde vergiler önemli bir yekûn tutmakta ve aşar vergisinin payı da bir hayli yüksek gözükmektedir. Yol bedeli ve ilköğretimle ilgili vergiler de aşardan sonra gelen iki önemli vergi kalemidir. Gider tutarlarının eğitim, bayındırlık ve sağlık sektörüne ayrıldığı görülmekte maaş ödemelerininse büyük bir yekûna karşılık geldiği dikkat çekmektedir. Gelir ve gider miktarı daha az olan fevkalade bütçelerse İzmit hakkında daha öznel verileri yansıtmaktadır.

Anahtar Kelimeler: