Özet:

Türkler, Müslüman oluşlarını izleyen erken dönemlerde inan­dıkları dinin temel kaynağı olan Kur'an-ı Kerim'i kendi dillerine ter­cüme etmeye başlamışlar ve Azerbaycanlı âlimler de bu çalışmaların içinde yerlerini almışlardır. Azerbaycan, Sovyet Rusya çatısı altına girdirilmeden önce Kur'an'ın tercüme ve tefsir edilmesi konusunda Azerî din bilginleri, Osmanlı müfessirlerinin oluşturduğu tefsir gele­neğini izlemişlerdir. Bağımsızlıklarını yitirdikten sonra ise, bağımlı bulundukları devletin dinî ve kültürel baskılarının doruk noktasına çıktığı yıllarda çok kısıtlı ve zor koşullar altında kalmışlar ve gün yü­züne çıkabilecek bir çalışma ortaya koyamamışlardır. Bu süreler için­de dinî bilgilenmeler, islam hakkında objektifliğini yitirmiş olan ol­dukça zengin Rusça yazılmış tslamî literatür kanalıyla olmuştur. Bu dönemdeki Kur'an tercümelerinin çoğunluğu da, orijinal metne hiç bakılmadan Batı dillerindeki, özellikle de Fransızca çevirilerden Rus­ça'ya aktarılarak yapılan yanlışlarla dolu tercümelerdir. Rusça tercü­meler içinde Kur'an'ın Arapça metninin asıl olarak alındığı, önceki­lere göre daha başarılı sayabileceğimiz iki tercüme Azebaycan'da yaygındır. Bunlardan birisi tanınmış Rus oryantalist G. S. Sablukov'un, ikincisi de t. Y. Kraçkovski'nin Kur'an tercümeleridir. Rus istilası öncesinde Azerbaycanlı iki Kur'an müfessirinin kendi dilinde hazırladığı tefsirler dikkati çekmektedir. Bunlardan biri Mir Muhammed Kerim Ağa'nın Keşfu'1-Hakâyık an Nüketi'l-Ayâti ve'd-Dekâyık, diğeri ise Muhammed Hasan Mevlâzâde Şekevî'nin, Kitâbu'lBeyân fî Tefsiri'1-Kur'an adlı eserleridir. Bağımsızlık sonrasında Azerbaycan'da Kur'an'ı Azerbaycan Türkçesine tercüme girişimleri yoğunlaşmıştır. Bunlar arasında Ziya Bünyadov ve Vasim Memmedaliyev'in birlikte hazırladıkları, 1992 yılında Baku'de ve 1997'de Ankara'da yayımlanan Kur'an tercümesi, önemli bir boşluğu başarıy­la doldurmuştur. Bu konudaki çalışmalar artarak devam etmektedir

Anahtar Kelimeler: