Abstract:

Merkez ya da taşrada kadime aykırı iş ve işlemler, legal ya da illegal yapılanmaların, kanunları istismarı sonucunda ortaya çıkmıştır. Yerel mahkemede haksızlığı giderilemeyen Osmanlı tebaası, resmî ya da gayrı resmî yapıların istismarına maruz kaldığında İstanbul'da hak arama mücadelesine girişmiştir. Hak arama çabaları genellikle Divan-ı Hümayun'a başvuru yöntemi ile yapılmıştır. Mağdurun hakkını teslim etmek için Divan-ı Hümayun'da görüşülen şikâyetler önce mühimme defterlerine yazılmış, sonrasında ise imparatorluğun her köşesinden yapılan şikâyetler önceleri mühimme defterlerine sonraları ise şikâyet defterlerine kaydedilmiştir. Bu nedenle şikâyet defterleri, Divan-ı Hümayun defterleri arasında yer alan önemli defterlerdendir. Şikâyet defterleri, kanunların uygulanmasındaki aksaklıkları göstermesi, devlet görevlilerinin, ya da nüfuzlu, zengin, kudretli kişilerin kanunları çiğneyerek kendilerine iktidar alanları açmasını göstermesi açısından önemlidir. Osmanlı taşra idaresinin eyaletlerde en üst amiri olan beylerbeylerinin, livalarda sancak beyinin, kazalarda kadıların, subaşıların yaptıkları kamusal yolsuzluklar, keyfi uygulamalar, reayaya yapılan zulümler, Osmanlı vatandaşlarının yaptıkları şikâyetler ile bu defterlere girmiştir. Makale hazırlanırken atik şikâyet defterlerinin tamamı taranmıştır. Makale şikâyet defterleri hakkında genel bilgi vermek ve şikâyet defterlerinde yer alan şikâyetlerin algoritmasının oluşturulması vesikaların okunmasının kolaylaştırmak amacı ile hazırlanmıştır. Bu nedenle, bu makale şikâyet defterlerinin klavuzu niteliğindedir. Ahkâm defterleri şikâyet defterleri ile benzer özellik gösterirler. Bu manada makale ahkâm defterlerinin de klavuzu mesabesindedir. Şikâyet, ahkâm ve mühimme defterlerinin dil, üslup ve metinsel çözümlenmesinin hızlandırılması için bu makale yol gösterici olacaktır.

Keywords: