Özet:

İlahi sıfatlar meselesi genel olarak kelamcılar arasında tartışılan bir problem olmuştur. Gerek iç ve gerekse dış etkenler neticesinde tartışmaya açılan bu konuda kelamcılar arasında farklı bakış açıları ortaya çıkmıştır. Mu‘tezile kelamcıları teaddüd-ü kudema anlayışının oluşmasına sebebiyet vermemek gerekçesiyle ilahi sıfatları nominal olarak telakki ederken Ehl-i sünnet kelamcıları bu konuda realist bir bakış açısını tercih etmişlerdir. Yani Mu‘tezile kelamcıları ilahi sıfatların sadece zihinde var kabul edildiklerini aslında gerçek bir varlıklarının olmadığını ileri sürerken Ehl-i sünnet kelamcıları ilahi sıfatların ontolojik bir varlıklarının olduğunu kabul etmiştir. Mu‘tezile ve Ehl-i sünnet kelamcılarının konu hakkındaki endişelerinden dolayı böyle bir sonuca gittikleri rahatlıkla söylenebilir. Çünkü Mu‘tezile kelamcıları sıfatların ontolojik varlığının kabul edilmesi halinde Allah’tan başka kadim varlıkların var olmasının kabul edilmesi gerektiği sonucuna götürebileceğini savunmuştur. Ehl-i sünnet kelamcıları ise ilahi sıfatların ontolojik varlığının kabul edilmemesi halinde Allah’ın sıfatlarından soyutlanmasına yol açacağını ve bunun da Allah için acziyet anlamına geleceğini ileri sürmüştür. Ayrıca Mu‘tezile’nin bu bakış açısına sahip olmasında tevhide dayalı bir endişe daha etkili olurken Ehl-i sünnet için ise Kadir-i mutlak bir ilah anlayışının daha etkili olduğu söylenebilir. Kelam tarihinde önemli bir ontolojik problem olarak yer alan ilahi sıfatlar meselesinde ara çözüm arayışı olarak değerlendirilebilecek Ebû Hâşim el-Cübbâî’nin ahvâl teorisi bu konuda önemli bir adım olarak kabul edilebilir. Ebû Hâşim Mu‘tezile’nin sıfat anlayışını hazmedememiş ve bunun için de ahvâl teorisini geliştirmiştir. Aynı zamanda Cüveynî de bu teoriyi Eş’arî paradigmaya uygun hale getirerek benimsemiştir. Bu çalışmada Cüveynî’nin, Ebû Hâşim geliştirdiği ahvâl teorisinin kabul gerekçeleri ve bu teoriye yönelttiği eleştiriler ayrıca tartışmaya temel oluşturan argümanların neler olduğu ve problemin çözümüne yaptığı katkının tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: